Osman ibn Səid “Naqd” kitabında belə bir rəvayət nəql edir:
حَدَّثَنَا الْحِمَّانِيُّ ثَنَا سُفْيَانُ بْنُ عُيَيْنَةَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سُوقه، عَنْ مُنْذِرٍ الثَّوْريّ عَن مُحَمَّد بن الْحَنَفِيَّة قَالَ: جَاءَت سعاة عُثْمَانَ إِلَى عَلِيٍّ يَشْكُونَهُ، فَقَالَ لِي: خُذْ هَذِهِ الصَّحِيفَةَ فَإِنَّ فِيهَا سُنَنَ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، فَاذْهَبْ بِهَا إِلَى عُثْمَانَ، قَالَ: فَذَهَبْتُ بِهَا إِلَى عُثْمَانَ فَقَالَ: لَا حَاجَةَ لَنَا فِيهَا، وَأَتَيْتُ بِهَا عَلِيًّا وَأَخْبَرْتُهُ فَقَالَ: "ضَعْهَا مَكَانَهَا" .
Bizə əl-Himmani nəql edib dedi: bizə Süfyan ibn Uyeynə Muhəmməd ibn Suqədən, o Munzir əs-Sauridən, o da Muhəmməd ibn əl-Hənəfiyyədən nəql edib dedi: Osmanın xidmətçiləri Əlinin yanına gələrək Osmandan şikayət etdilər. Əli mənə dedi: “Götür bu səhifəni. Həqiqətən də orada Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) sünnələri vardır. Onu Osmana apar.” Muhəmməd ibn Hənəfiyyə deyir: Səhifəni Osmana apardım. Osman dedi: “Bizim ona ehtiyacımız yoxdur.” Mən onu Əliyə gətirdim və (məsələni) ona danışdım. Dedi: “Onu öz yerinə qoy.”
Ardıyca Osman ibn Səid deyir:
فَهَذَا عَلِيُّ بْنُ أَبِي طَالِبٍ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ وَهُوَ أَحَدُ الْخُلَفَاءِ صَحَّ عِنْدَنَا أَنَّهُ كَتَبَ عَنْ رَسُولِ اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ، وَبَعَثَ بِهَا إِلَى عُثْمَانَ رَضِيَ اللَّهُ عَنْهُ قَبْلَ أَنْ يُقْتَلَ عُثْمَانُ.
Bu, xəlifələrdən biri olan Əli ibn Əbu Talibdir. Bizim yanımızda səhihliyi sübuta yetmişdir ki, o, Allah Rəsulundan (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) (hədislər) yazmışdır. Sonra bu hədisləri Osman qətlə yetirilməmişdən qabaq Osmana göndərmişdir.
Sonra ardını qeyd edir və deyir:
قَالَ عُثْمَانُ: "لَا حَاجَةَ لَنَا فِي الصَّحِيفَةِ" عَلَى مَعْنَى أَنَّا نُحْسِنُهَا وَنَعْرِفُ مِنْهَا مَا فِي الصَّحِيفَةِ.
Osman, “bizim ona ehtiyacımız yoxdur”, - demişdir. Bu mənada ki, biz onu bilirik və səhifədə olanlardan yaxşı xəbərimiz var.
Fotoşəkil: Naqd Usman ibn Said əd-Darəmi alə Bişr əl-Mureysi, səh.345-346; Dar əl-Əzva əs-Sələf, ər-Riyad, Səudiyyə Ərəbistanı, 1419/1999; təhqiq: Mənsur ibn Əbdül-Əziz əs-Səmari
Deyirik: Osman ibn Səid xəlifə Osmanın səhifənin içindəkiləri bildiyini iddia etmişdir. Halbuki, bu əsassız iddiadan başqa bir şey deyildir. Beləki, Osman səhifənin ümumiyyətlə açmamışdır və ona baxmamışdır, elə isə orada olanları haradan bilirdi? İkincisi, Osmanın Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) sünnəsini qəbul etməməsi səhih rəvayətlərlə sübuta yetmişdir. Bu barədə aşağıda təqdim edəcəyimiz linklərdən ətraflı tanış ola bilərsiniz:
Osman təməttü həccini qadağan edir! (Səhih əl-Buxari 1)
Osman təməttü həccini qadağan edir! (Səhih əl-Buxari 2)
Bundan başqa, Osman əksər hallarda Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) sünnəsi əsasında deyil, məhz xəlifələrin, xüsusən: Ömərin sünnəsi əsasında hərəkət etmişdir, necə ki, əl-Əlbani bunu etiraf etmişdir. O, bunu “İfrad həcci”ilə bağlı verilən bir suala verdiyi cavabında bildirmişdir. Biz bu cavabda maraqlı məqamlar olduğuna görə onu tam şəkildə təqdim edirik:
س: كيف نرد على من قال بأفضلية الإفراد في الحج مستدلا بحجة أبي بكر و عمر و عثمان لمدة أربع و عشرين سنة؟ [فتاوى المدينة: 48]
Sual: Əgər bir şəxs Əbu Bəkr, Ömər və Osmanın iyirmi dörd il müddətində etdiyi həcci dəlil gətirərək “ifrad” həccinin daha fəzilətli olmasını deyərsə, bu şəxsə necə cavab verərik? [Fətava əl-Mədinə: 84]
ج: في هذا السؤال شيء غير مطابق للواقع و هو استمرار الصحابة على حج الإفراد أربعا و عشرين سنة, و نحن نقول لمن يدعي ذلك: أثبت أنهم أفردوا الحج أربع سنوات!!
فليس هناك ما يدل على أن هؤلاء حجوا أربعا و عشرين سنة مفردين, لا يوجد إلا حديث واحد مجمل أن أبا بكر و عمر أفردا الحج.
Cavab: Bu sualda həqiqətə uyğun olmayan bir şey var və bu, səhabələrin iyirmi dörd il müddətində həcci ifrad şəklində yerinə yetirmələridir. Biz bu sözü deyənə deyirik ki, sübut et ki, onlar həcci dörd il ifrad şəklində yerinə yetirmişlər!!
Ortada onların iyirmi dörd il müfrəd şəkildə həcc yerinə yetirmələrinə dəlalət edəcək heç bir şey yoxdur. Yalnız bircə dənə mücməl1 hədis vardır ki, Əbu Bəkr və Ömərin ifrad şəkildə həcc etdiklərini bildirir.
وإذا قيل: إن هؤلاء أعلم، فنقول: نعم، ولكن ليس هناك إجماع منهم أن الإفراد هو الأفضل، أحسن ما يقال إنه جائز.
ثم إن أبا بكر لم يرد عنه مناقشة في هذا الموضوع من أحد إطلاقا, و خلافته كانت لمدة سنتين ونصف, فهو أفرد...تُرى لماذا أفرد؟!! لا أحد يستطيع أن يجيب, لأن الحديث موجز جدا.
Əgər deyilsə ki: bu şəxslər daha agahdırlar, deyərik, bəli. Lakin ortada onların ifradın daha fəzilətli olması ilə bağlı bir icmaları yoxdur. Ən yaxşı halda bu deyilə bilər ki, ifrad caizdir.
Bundan başqa, heç bir kəs Əbu Bəkr barəsində bu mövzuda mübahisə etdiyini nəql etməmişdir. Onun xilafət müddəti iki il yarım olmuşdur və o həcci ifrad şəklində yerinə yetirmişdir... görəsən niyə ifrad şəklində etmişdir?!! Buna cavab verəcək bir adam yoxdur. Çünki, hədis olduqca qısadır.
أما بالنسبة لعمر بن الخطاب فالقضية ليست مجرد أنه أفرد, وإنما القضية الأهم من تلك أنه نهى عن التمتع بالعمرة إلى الحج!!
فنحن الآن نسأل هذا السائل و من يدعي الغيرة على الصحابة: هل هو يوافق عمر ابن الخطاب على نهيه عن التمتع بالعمرة إلى الحج؟!! لا أعتقد ذلك.
إذن ما الفرق بيننا و بينكم؟ فها أنتم اشتركتم معنا في مخالفة عمر بن الخطاب, فعمر ينهى عن التمتع و أنتم تجيزون التمتع, وقد يكون فيكم من يقول: إن التمتع أفضل!!
Ömər ibn əl-Xəttaba gəlincə isə, məsələ təkcə onun həcci ifrad şəkildə yerinə yetirməsi deyil. Məsələ, bundan daha mühümdür, belə ki, Ömər təməttö həccini qadağan etmişdir!!
İndi biz bu sual verəndən və səhabənin qeyrətini çəkdiyini iddia edən kəsdən soruşuruq: görəsən o, Ömər ibn əl-Xəttabın təməttö həccini qadağan etməsi ilə razılaşır?!! Zənn etmirəm.
O zaman bizimlə sizin aranızda fərq nədir? Budur, siz də bizim kimi Ömər ibn əl-Xəttabla müxalifət edirsiniz. Ömər təməttönü qadağan edir, siz isə onu caiz bilirsiniz. Hətta mümkündür aranızda “töməttö daha fəzilətlidir” deyənlər də olsun!!
جاء في "صحيح مسلم" من حديث عمران بن حصين قال: "تمتعنا مع رسول الله صلى الله عليه و سلم متعة الحج ثم لم ينزل القرآن بنسخه, ثم قال رجل برأيه ما شاء."
هذا رد ناعم ولطيف, فهو بقوله: "ثم قال رجل..." يشير إلى عمر أنه اجتهد فنهى الناس عن التمتع, فهو ليس بجاهل, و لكن بدا له شيء جعله يأمر المسلمين بالإفراد و ينهاهم عن التمتع.
“Səhih Muslim”də İmran ibn Huseyndən belə nəql edilmişdir: “Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) ilə birgə həcc mütəsi (təməttö həcci) yerinə yetirdik. Sonra Quran bunu nəsx edəcək bir şey nazil etmədi.2 Sonra bir nəfər öz rəyi ilə istədiyi şeyi dedi.”
Bu, yumuşaq və lətif bir sözdür. Belə ki, o “sonra bir nəfər dedi...” sözü ilə Ömərə və onun ictihad edib camaata təməttönü qadağan etməsinə işarə edir. Ömər cahil deyildi. Lakin onun üçün bir nəzər aşkar oldu ki3, bunun nəticəsində müsəlmanları ifrada əmr etdi və onları təməttödən çəkindirdi.
و عثمان بن عفان جرى سنن عمر بن الخطاب في النهي عن التمتع بالعمرة إلى الحج. ذلك أنه في خلافته خرج حاجّاً و أعلن ذلك, فوقف في وجهه علي بن أبي طالب و قال: ما لك تنهى عن شيء فعلناه مع رسول الله صلى الله عليه و سلم؟ لبيك اللهم بحجة و عمرة – قالها في وجه الخليفة.
فعلي فهم و علم شيئا لم يفهمه عثمان.
Osman ibn Əffan da təməttö həccinin qadağası məsələsində Ömər ibn əl-Xəttabın sünnələri əsasında hərəkət etmişdir. Belə ki, öz xilafəti zamanında Həccə yollandı və bunu elan etdi. Bu zaman Əli ibn Əbi Talib onun qarşısında durub dedi: “Nə üçün Allah Rəsulu ilə birgə etdiyimiz bir şeyi qadağan edirsən?! Ləbbeyk Allahummə bi-haccətin və umra!” O, bunun xəlifənin üzünə dedi.
Əli Osmanın başa düşmədiyi bir şeyi başa düşmüş və bilmişdi.
فلا ينبغي أن يقول قائل: أليسوا أعلم منا أو أفهم منا؟! فهذا نحن نقوله دائما, و لكن عندما تكون المسألة مختلف فيها بين الصحابة فلا ينبغي لأحد أن يتعصب لأحدهم.
فينبغي أن نبحث الموضوع بحثا علميا, فعمر بن الخطاب نهى عن التمتع و لكن الرسول صلى الله عليه و سلم أمر به!!
فهل هناك مسلم مهما كان محبا لعمر بن الخطاب يمكن أن يجعل نفسه عُمريّا في كل مسألة؟ هذا يستحيل, لأنه سيجد عمر يقول قولا, و الصواب خلافه.
Kimsə deməməlidir ki, “məgər onlar bizdən daha bilikli və ya daha dərrakəli deyildilərmi?!” Biz bizim daim dediyimiz sözdür. Lakin, məsələ səhabələr arasında ixtilaflı bir məsələ olduqda, kimsə onlardan birinin təəssübünü çəkməməlidir (!)
Gərək biz mövzunu elmi şəkildə araşdıraq. Ömər ibn əl-Xəttab təməttönü qadağan etmişdir, lakin, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) bunu əmr etmişdir!!
Görəsən bir müsəlman – Ömər ibn əl-Xəttabı nə qədər sevirsə-sevsin – özünü hər məsələdə “öməri” edə bilərmi? Bu, qeyri-mümkündür. Çünki o görəcək ki, Ömər bir söz deyir, halbuki, doğru olan onun əksidir (!!)
فمثلا عمر بن الخطاب في عهد خلافته نهى المسافر الذي لا يجد الماء أن يتيمم ليصلي!! و يقول: يظل بدون صلاة شهورا حتى يجد الماء, و كان عمار بن ياسر يفتي بغير ذلك, حتى بلغت فتواه مسامع عمر, فأرسل إليه, فقال له عمار: يا أمير المؤمنين ألا تذكر أننا كنا في سفر, فوجب علينا الغسل و لم نجد الماء, فتمرغنا بالتراب كما تمرغ الدابة و لما جئنا إلى النبي صلى الله عليه و سلم و قصصنا عليه القصة قال: "إنما كان يكفيك أن تضرب بكفيك الأرض, ثم تمسح بهما وجهك و يديك". قال عمر: لا أذكر. قال عمار: إذن أُمسك – أي عن هذه الفتوة –؟ قال: لا, إنما نوليك ما توليت.
Məsələn, Ömər ibn əl-Xəttab öz xilafəti zamanında su tapmayan müsafirə namaz qılmaq üçün təyəmmüm etməyi qadağan edir!! Və deyir ki, su tapıncayadək aylarla namaz qılmadan qala bilər. O zaman Əmmar ibn Yasir başqa bir şeyə fətva verirdi. Onun fətvası Ömərin qulağına çatır. Ömər adam göndərib onu öz yanına çağıtdırır. Əmmar ona deyir: “Ey möminlərin əmiri, məgər xatırlamırsan ki, biz səfərdə idik və bizim boynumuza qüsul gəldi, lakin biz su tapmadıq? Beləliklə dəvə özünü torpağa bulaşdırdığı (torpağa bələşdiyi) kimi, biz də özümüzü torpağa bulaşdırdıq (torpağa bəşədik). Sonra Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi [və alihi] və səlləm) yanına gəldikdə hadisəni ona danışdıq. O da buyurdu ki: “Sənə əllərinin içini torpağa vurmağın, sonra da əllərini üzünə və əllərinə çəkməyin kifayət edərdi.” Ömər deyir: “Xatırlamıram.” Əmmar deyir: “Onda saxlayım? – yəni, bu fətvanı danışmağı saxlayım?” Ömər dedi: “Yox. Lakin səni öz rəyinlə baş-başa buraxıram.”
Fotoşəkil: əl-Məsail əl-ilmiyyə vəl-fətava əş-şəriyyə, Fətava əş-Şeyx Muhəmməd Nasiruddun əl-Əlbani, səh.125-127; Dar əl-Ziya, Ğərbiyə, Misir, 1427/2006; təhqiq: Əmr Əbdul-Munim Səlim
Qərar çıxarmağı hörmətli oxucularımızın öhdəsinə buraxırıq.
1 Qısa və yığcam. (Müt.)
2 Yəni, Qurandan bunun nəsxi ilə bağlı bir ayə nazil olmadı. (Müt.)
3 Yəni, ictihad edib bir nəzərə gəldi ki. (Müt.)
