Əhməd İsmayılın səfirlik iddiası

Əhməd İsmayıl iddia edir ki, o İmam Məhdi (əleyhis-səlam) tərəfindən hazırkı dövrün insanlarına göndərilən bir elçidir. İmam Məhdi (əleyhis-səlam) onu göndərib ki, insanlara axirəz-zəman alimlərinə təqlid etmələri səbəbindən düşdükləri inhirafı başa salsın və onlara doğru yolu göstərsin!

[pagename:Əhməd İsmayılın səfirlik iddiası|İmamın səfiri necə təyin olunur?|Böyük qeyb dövründə səfirlik və «Səmərinin məktubu»|«Səmərinin məktubu» rəvayətinin səhih olduğunu isbat edən digər dəlillər]

Əhməd İsmayıla aid edilən bir səs yazısında o deyir:

“Hər halda. Günlər və aylar keçdi və Allah istədi ki, mən İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-la görüşüm. Bu dəfə İmam məni Nəcəful-Əşrəfdəki elmi hövzəyə göndərdi. Ona görə ki, mənə dediyi şeyləri elmi hövzənin bir qurup tələbəsinə açıqlayım. Mən icmali və müxtəsər də olsa bu görüş barədə danışmağı mühüm hesab edirəm. Ona görə ki, bu mənim həyatımda tarixi dönüş nöqtəsi idi. Belə ki, ilk dəfə idi ki, İmam (əleyhis-səlam) məni açıq-aşkar bir iş üçün Nəcəful-Əşrəf elm hövzəsinə göndərirdi”.

Onun qeyd etdiyi şey daha əvvəlkilər kimi olduqca böyük bir iddiadır. Hətta onlardan daha böyükdür. Çünki o iddia edir ki, İmam (əleyhis-səlam)-ın rəsmi təmsilçisidir. Buna görə də bu iddianı dəqiq şəkildə və incəliyinədək müzakirə etmək gərəkdir.

Səfirliyin mənası

Səfirlik: İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-ın xüsusi naibliyi deməkdir. Bu, İmam tərəfdən şəxsin özünə nəss edilməsi yolu ilə baş tutur. Bu zaman həmin şəxsin üzərinə İmam (əleyhis-səlam) tərəfdən bir sıra vəzifələr qoyulur.

Kimsə elə düşünə bilər ki, səfirlik yalnızca İmamla camaat arasında vasitəçilik etməkdir. Başqa sözlə səfir müasir dövrümüzdəki poçtalyon kimi bir şəxsdir, işi tərəflər arasında məlumat ötürməkdir. Həqiqət isə budur ki, səfirin rolu bundan daha böyükdür. Belə ki, rəvayətlərdən belə başa düşülür ki, səfirlik hər kəsin çata bilməyəcəyi ilahi bir məqamdır. Daha sonra da qeyd edəcəyimiz kimi, İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-ın səfirlərindən kəramətlər sadir olmuş, qeyri-adi işlər görmüşlər.

Hər kəs onların ziyarətnamələrini oxuyarsa qəti şəkildə əmin olar ki, onlar ümumi insanların sahib olduğundan qat-qat uca bir məqama sahibdirlər. Elə bir məqam ki, onların yalnızca söz aparıb-çatdıran olmaları fikrini qəti şəkildə rədd edir. Onların ziyarətnamələrində gəlmişdir ki:

“Sənin yanına sahib olduğun haqqını tanıyar bir halda gəlmişəm. (Bunu bilərək gəlmişəm ki,) sən çatdırmaq və səfirlik etmək işində xəyanət etməmisən. Salam olsun sənə, ey geniş qapı, ey əmin səfir, ey siqə şəxs! Şəhadət verirəm ki, Allah sənə öz nurundan bəxş etmişdir, beləcə sən şəxsi¹ görə bilmiş, onun (əmrlərini) çatdırmış, (sözləri) ona çatdırmısan. Sənin yanına Allahın yeganə bilərək, Onun dostlarını dost tutaraq, düşmənlərindən və sənə müxalif olanlardan uzaq olduğumu bildirərək gəlmişəm, ey Mövlanın höccəti! Mən səninlə onlara yönəlir və təvəssül edirəm, onlarla Allaha təvəssül edirəm!”. (Təhzibul-Əhkam, 6/118.)

Tarix boyu bir sıra fitnəkar şəxslər bu mənsəbin necə böyük dəyərə malik olduğunu və onun insanların nəzərində öz sahibi üçün hansı məqam və məkan qazandırdığını bildikləri üçün (çünki bu məqama sahib olan şəxs İmamın danışan dilinə çevrilmiş olur) yalan və iftira ilə bu mənsəbi iddia etmişlər.

_________________________________________________________

¹ Zahirən İmam Zaman (əleyhis-səlam)-ı. Müt.

[page]

İmamın səfiri necə təyin olunur?

Səfirlik və səfirlərin tarixinə nəzər saldıqda görürük ki, səfirin təyin edilməsi və onun səfirliyinin insanlara çatdırılması bir neçə yolla aparılmışdır:

Birinci: Məsum İmamın (əleyhis-səlam) səfirin səfirliyini nişan verməsi. Necə ki, əl-Əmri (radiyallahu-təala anh) barədə belə olmuşdur. Şeyx Kuleyni (quddisə sirruh) Abdullah ibn Cəfər əl-Himyəridən belə dediyini nəql edir: Əbu Əli Əhməd ibn İshaq mənə xəbər verib dedi ki:

“Əbul-Həsən (Hadi) (əleyhis-səlam)-a sual verib dedim: “Kiminlə əlaqə saxlayım, kimdən əxz edim və kimin sözünü qəbul edim?” Buyurdu: “əl-Əmri mənim güvəndiyim şəxsdir, məndən sənə nə çatdırsa, (bil ki həqiqətən) məndən çatdırır. Məndən sənə nə desə, (bil ki, həqiqətən) məndən deyir. Onu eşit və itaət et. Həqiqətən də o siqə və etibarlıdır”. Həmçinin, Əbu Əli mənə xəbər verdi ki, o Əbu Muhəmməd (Əsgər) (əleyhis-səlam)-dan da bu cür sual soruşmuş, o həzrət də cavab vermişdir ki: “əl-Əmri və onun oğlu mənim güvəndiyim şəxslərdirlər. Məndən sənə nə çatdırsalar, (bil ki həqiqətən) məndən çatdırırlar. Məndən sənə nə desələr, (bil ki, həqiqətən) məndən deyirlər. Onları dinlə və onlara itaət et. Həqiqətən də onlar siqə və etibarlıdırlar”. (əl-Kafi, 1/330, hədis 1.)

Həmçinin, Şeyx Tusi (quddisə sirruh) “əl-Ğeybə” kitabında Muhəmməd ibn Həmmamdan belə nəql edir:

“Abdullah ibn Cəfər əl-Himyəri mənə dedi: Əbu Əmr (birinci naib) – Allahu-təala ondan razı olsun – vəfat etdikdə hər zaman bizə gələn xətt ilə (İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-ın xətti ilə) Əbu Cəfərin – Allahu-təala ondan razı olsun – onun yerinə təyin olunduğunu bildirən məktublar gəldi”. (əl-Ğeybə, 362/324.)

İkinci: Əvvəlki səfirin özündən sonrakı səfiri nişan verməsi. Bu belə baş tutur ki, səfir ölümündən qabaq öz yerinə başqa bir səfir təyin edir və onu insanlara tanıtdırır. Elə bir şəkildə tanıtdırır ki, heç kəs onun barəsində ixtilaf etmir. Bunun bir bənzəri Hüseyn ibn Ruh Novbəxti (üçüncü naib) (radiyallahu-təala anh) üçün baş vermişdir. Belə ki, Muhəmməd ibn Osman əl-Əmri (radiyallahu-təala anh) onun özündən sonrakı səfir olduğunu bildirmişdir.

Şeyx öz sənədi ilə İbni-Qəzda kimi tanınan Əba Əbdillah Cəfər ibn Muhəmməd əl-Mədainidən nəql edir ki, deyir:

“Mənim adətim bu idi ki, əlimdə olan (şəri) pulu Şeyx Əbu Cəfər Muhəmməd ibn Osman əl-Əmriyə (quddisə sirruh) aparanda ona bir söz deyərdim ki, heç kəs onunla görüşdüyü zaman belə demirdi. O bu idi ki, deyirdim: Məbləği filan qədər olan bu pullar İmam (əleyhis-səlam) üçündür. O da mənə deyirdi: “Bəli. Qoy (bura)”. Mən yenidən təkrar edir və ona deyirdim: Sən mənə deyirsən ki,o İmam üçündür? Deyirdi: “Bəli, İmam üçündür”. Sonra onu götürürdü. Axırıncı dəfə onun (quddisə sirruh) yanına gedəndə dörd yüz dinarla getmişdim. Həmişə dediyimi şeyi ona dedim, bu dəfə o dedi: “Onu Hüseyn ibn Ruha apar”. Mən duruxsunub dedim: “Sən həmişə olduğu kimi onu məndən almırsan?” O sözümü inkar edərcəsinə cavab verib dedi: “Qalx, Allah səni saxlsın. Onu Hüseyn ibn Ruha ver”. Elə ki, onun üzündə qəzəb gördüm, evdən çıxıb miniyimə mindim. Yolun yarısına çatmışdım ki, şəkkə edər halda geri qayıtdım. Qapını döydüm. Xidmətçi qapıya çıxıb dedi: Kimsən? Dedim: Mən filankəsəm, mənim üçün icazə al. Bu zaman o mənim sözümdən və qayıtmağımdan narahat oldu və (geri dönməyimi bildirdi). Mən isə dedim: İçəri get və icazə al. Mütləq görüşməliyəm. O içəri daxil olub mənim qayıtmağımı ona bildirdi. Həmin vaxt şeyx istirahət otağında idi. Otaqdan çıxdı və ayaqları yerdə çarpayının üzərində əyləşdi.. Mənə dedi: “Nə səbəblə geri qayıtmısan? Nə üçün sənə dediyimi yerinə yetirməmisən?” Dedim: Hər zaman etdiyin şeyi etməyini istədim. Bu zaman qəzəbli şəkildə mənə dedi: “Qalx, Allah səni saxlasın. Mən Əbul-Qasim Hüseyn ibn Ruhu öz yerimə qoymuşam, onu öz mənsəbimə təyin etmişəm. Dedim: İmamın əmri ilə? Dedi: “Qalx, Allah səni saxlasın, sənə dediyim kimidir”. Bundan sonra mən getməli oldum”. (əl-Ğeybə, 367-368, hədis 335.)

Üçüncü: Səfirlik möcüzə ilə də sübuta yetə bilər. Xüsusən, onun səfir təyin olunmasına şəkk və şübhə edən kimsələr olarsa. Buna görə də İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-ın naiblərindən bir sıra kəramətlər aşkar olmuşdur ki, bununla öz iddialarının doğruluğunu sübuta yetirmişlər.

Məsələn: Qeybi işlərdən xəbər vermişlər. Necə ki, Səməri (radiyallahu-təala anh) barədə belə bir şey nəql edilmişdir. Şeyx Tusi (quddisə sirruh) Qum əhlindən olan bir dəstə şəxsdən belə nəql edir:

“Əbu Əli ibn Hüseyn ibn Musa ibn Babuveyhin vəfat etdiyi ildə Bağdada getmişdik. Əbul-Həsən Əli ibn Muhəmməd əs-Səməri (quddisə sirruh) bizdən tez-tez Əli ibn Hüseynin (rəhiməhullah) barəsində soruşurdu və biz də deyirdik ki, (sağdır,) onun sağ olduğunu bildirən məktub gəlib. Nəhayət Əli ibn Hüseynin (rəhiməhullah) vəfat etdiyi gün olunca bizdən yenə həmin sualı soruşdu və biz də eyni cavabı dedik. Bu vaxt o dedi: “Allah Əli ibn Hüseyn barədə sizə əcr versin, elə bu saat dünyadan köçdü!” Deyirlər: Biz həmin vaxtı, günü və ayı bir yerə qeyd etdik. Bunun üzərindən on yeddi və ya on səkkiz gün keçmişdi ki, onun ölüm xəbərini bildirən məktub gəldi. Onun ölüm vaxtı Şeyx Əbul-Həsənin (quddisə sirruh) dediyi vaxtda idi!” (əl-Ğeybə, 395-396, hədis 366.)

O cümlədən: Vəfat tarxilərini bilmələri. Necə ki, ikinci naibdən belə bir şey sadir olmuşdur. Şeyx Tusi (quddisə sirruh) öz sənədi ilə Əbul-Həsən Əli ibn Əhməd əd-Dəllal əl-Qummidən nəql edir ki, deyir:

“Bir gün salam vermək üçün Əbu Cəfər Muhəmməd ibn Osmanın (radıyallahu anh) yanına getdim. Gördüm ki, qarşısında bir sac ağacı və oyucu alət var. Alətlə ağacın üstünü oyurdu. Onun kənarlarına Qurandan bəzi ayələr və İmamların (əleyhimus-səlam) adlarını yazırdı. Ona dedim: Ey ağam, bu ağac nədir? Buyurdu: “Bu qəbrim üçündür, qəbrimdə olacaq. Mən onun üzərinə qoyulacağam – yaxud dedi – : Mən ona söykənəcəyəm. Qəbri hazırlamışam.² Mən hər gün oraya enir, bir cüz Quran oxuyur, sonra çıxıram. Elə ki, filan gün, filan ay və filan il oldu Allah əzzə və cəlləyə tərəf gedəcəyəm. Orada dəfn ediləcəyəm və bu ağac da mənimlə birgə olacaq. (Ravi deyir: ) elə ki, onun yanından çıxdım, dediklərini bir yerə yazdım. O gündən etibarən buna diqqət edirdim. Çox keçmədi ki, Əbu Cəfər xəstələndi. Dediyi gündə, dediyi ayda və dediyi ildə vəfat etdi və həmin qəbrdə də dəfn edildi”. (əl-Ğeybə, 364-365, hədis 332.)

O cümlədən: Bzəilərinin başqa dilləri bilmələri. Şeyx Tusi (quddisə sirruh) öz sənədi ilə Muhəmməd ibn Əli ibn Mətildən belə nəql edir:

“Abə camaatından olan bir qadın var idi ki, adı Zeynəb idi. O Muhəmməd ibn Abdil əl-Abinin xanımı idi. Onun yanında üç yüz dinar pul var idi. Bir dəfə o, əmim Cəfər ibn Əhməd ibn Mətilin yanına gedib dedi: İstəyirəm bu pulları öz əlimdə Hüseyn ibn Ruha (radiyallahu anh) təslim edim. Ravi deyir: Əmim tərcümə etmək üçün məni onunla birgə göndərdi. Elə ki, o Əbul-Qasim ibn Ruhun (radiyallahu anh) yanına daxil oldu, Əbul-Qasim (radiyallahu anh) fəsahətli Abi dili ilə ona dedi: “Zeynəb, çuni, çun budi, qulye çunəste?” Mənası bu idi ki, necəsən, necə idin? Uşaqlar necədirlər? Beləcə tərcümə lazım olmadı və o pulları təslim edib qayıtdı”. (əl-Ğeybə, 321, hədis 268.)

Bu və sair rəvayətlər sübut edirlər ki, bu səfirlər İmam Sahibəl-əmr (əleyhis-səlam)-la əlaqədə olmuşlar. Bəlkə də qeyd etdiyimiz rəvayətlərin bəzilərindən belə başa düşmək olar ki, onlar daim şiələr tərəfdən sınanırmışlar. Necə ki, ravi deyir “elə ki, onun yanından çıxdım, dediklərini bir yerə yazdım. O gündən etibarən buna diqqət edirdim”, həmçinin digər rəvayətdə deyilir: “Biz həmin vaxtı, günü və ayı bir yerə qeyd etdik”.

Bütün bunlar sübut edir ki, bu hadisələr və xəbərvermələr əbəs yerə və ya ümumi camaata güc göstərmək məqsədilə olmamışdır. Əksinə, öz səfirlikərini gücləndirmək, Əhməd ibn Hilal əl-Əbərtai, Muhəmməd ibn Əli ibn Bilal və s. fitnəkarlar kimi onların səfirlikləri barədə şəkk ortaya atanları susdurmaq məqsədilə olmuşdur. Bilmək gərəkdir ki, səfirlər camaat arasında məchul olan şəxslərdən olmamışlar. Əksinə, elmlə tanımış, təqva və saleh olmaları ilə məşhur olmuşlar. Hətta öz dövrlərindəki şiələr onların ədalət və güvənirliklərində icma etmişlər, onların səfirliyə layiq olmalarında şübhə etməmişlər.

Buna əsasən, səfirlik yuxarıda qeyd olunan yollarla sübuta yetir. Gərək səfir elmlə, ədalətlə məşhur olsun və dost və müxalif qarşısında öz mövqeyini sübut etməyi bacarsın.

Şeyx Təbərsi (quddisə sirruh) demişdir:

“Onların heç biri bu işi Sahibəl-əmr (əleyhis-səlam) tərəfdən nəss (işarə, dəlil) gəlmədən və özündən əvvəlki şəxs onu bu məqama təyin etmədən yerinə yetirməmişlər. Şiələr də onların sözlərini yalnız İmam Sahibəl-əmr tərəfindən olub onların əli ilə baş verən və onların dediklərinin və səfirliklərinin doğruluğuna dəlalət edən möcüzəvi bir əlamət aşkar olduqdan sonra qəbul etmişlər”. (əl-İhticac, 2/297.)

_________________________________________________________

² Digər nüsxələrə görə: Qəbrin yerini bilirəm. Müt.

[page]

Böyük qeyb dövründə səfirlik və «Səmərinin məktubu»

Şiələr böyük qeyb dövründə İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-ın xüsusi səfirliyinin və naibliyinin bitdiyinə hamılıqla icma etmişlər.

Onlar bunun üçün bir neçə dəlil təqdim etmişlər ki, bəlkə də onların ən ümdəsi “Səmərinin məktubu” kimi tanınan və hədis kitablarında məşhur olan aşağıdakı rəvayətdir.

Şeyx Səduq (quddisə sirruh) “Kəmalud-din” kitabında öz sənədi ilə Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd əl-Mukəttəbdən nəql edir ki, deyir:

“Şeyx Əli ibn Muhəmməd (quddisə sirruh) vəfat edən il Səlam şəhərində idim. Vəfatından bir neçə gün əvvəl onun yanına getdim. O camaata belə bir məktub göstərdi: “Bismillahir rəhmanir rəhim. Ey Əli ibn Muhəmməd Səməri, Allah sənin (ölümün) səbəbilə qardaşlarının əcrini artırsın; sən altı gün içərisində vəfat etmiş olacaqsan, işlərini səhmana sal və kimsəyə vəfatından sonra sənin məqamına keçməsi üçün vəsiyyət etmə. Artıq tam (böyük) qeyb dövrü başlamışdır. Zühur yalnız izzət və cəlal sahibi olan Allah izin verdikdən sonra baş tutacaq. Bu isə çox uzun bir zaman keçdikdən, qəlblər qəsavət bağladıqdan və yer üzü haqsızlıqla dolduqdan sonra olacaq. O zaman bəziləri şiələrimin yanına gəlib “müşahidə” iddiası edəcəklər. Bilin, hər kim Süfyaninin çıxmasından və güclü səsin baş verməsindən öncə müşahidə iddiası edərsə, yalançı və iftiraçıdır! Allahdan başqa güc və qüvvət (sahibi) yoxdur!” Ravi deyir: “Bu məktubun nüsxəsini çıxarıb onun hüzurundan ayrıldıq. Altıncı gün olduqda onun yanına getdik. Bu zaman o son nəfəslərini verirdi. Ona deyildi: Səndən sonra vəsin kimdir? Dedi: “Allahın bir işi vardır ki, özü onu tamam edəcəkdir”. Beləcə o cənab (radiyallahu anh) vəfat etdi və bu, ondan eşidilən son söz oldu”. (Kəmalud-din, 516, bab 45, hədis 41.)

Bu rəvayət açıq-aşkar göstərir ki, Süfyaninin çıxmasından və güclü səsin baş verməsindən qabaq “müşahidə”, yəni böyük qeyb dövründə naiblik və səfirlik iddiası edən hər bir kəsə qarşı şiələrin vəzifəsi o şəxsi təkzib etmək və onun iddiasına məhəl qoymamaqdır. İndi ki, Əhməd İsmayıl adı çəkilən iki əlamətdən öncə səfirlik iddiası edir, o zaman onun təkzib edilməsi vacibdir.

Buna əsasən, bu rəvayət Əhməd İsmayıl və ardıcıllarının dəvəti qarşısında böyük bir maneəyə çevrilmişdir. Ona son dərəcə diqqət ayırmış, onun barəsində “Rivayətu əs-Səməri fil-mizan” (Səmərinin rəvayəti tərəzi gözündə) kimi müstəqil kitablar yazmış və bu barədə öz qondarma imamlarından bir yox, bir neçə dəfə sual soruşmuşlar!

Bu rəvayət mühüm olduğundan biz səfirlik iddiaçısı Əhməd İsmayılın cavabını qeyd edəcək və onun dediyinə cavab verəcəyik ki, hörmətli oxucuya bu şəxsin elmi səviyyəsinin nə olduğu bəlli olsun.

Əhməd İsmayıl bu rəvayətlə bağlı ona mənsub edilən cavabda deyir:

“Bu rəvayətlə bağlı çoxlu mübahisəli məqamlar vardır və bu kifayətdir. Buna görədir ki, onlar bu rəvayəti tərk etmiş və uzun zamandan bəri onu bir kənara qoymuşlar. Çünki onlar bilirlər ki, bu rəvayətlə dəlil gətirməyin heç bir dəyəri yoxdur. Ona görə ki, rəvayət sənəd baxımından problemlidir. Hətta əgər səhih sənədli olsa belə, onların nəzərində onun məsumdan sadir olmasına yəqinlik yaradacaq başqa bir şey (rəvayət) onu dəstəkləmədiyi müddətcə etiqad hasil etməyəcək. Bundan başqa, onun mətni mütəşabehdir.³ Onların bəziləri mətni birdən çox müxtəlif mənada başa düşmüşlər. Bununla yanaşı, cümlə qeyri-müsəvvərdi.⁴ Bu isə onların (qaydalarına) əsasən cümlənin külli olmadığını bildirir.⁵ Olmaya onların qaydaları onlar üçün oyuncaqdır: istəyəndə əməl edirlər, istəmədikdə isə yox?! Bundan əlavə, bu rəvayət bir sıra rəvayət və hədislərə görə batildir. Belə hədislərə misal olaraq Yəmani rəvayətini, həmçinin, Şeyx Müfidə göndərilən məktubları göstərə bilərik. Bu rəvayətlə dəlil gətirmək hər bir halda qeyri-məqbul bir işdir”. (Məəl-əbdi-s-saleh, səh.30.)

Hörmətli oxucunun da gördüyü kimi Əhməd İsmayılın sözü rəvayətin sənədinə tutulan iradlardan, onun höccət olması barədə edilən şəkkdən, mətninin müzakirəsindən və onun səfirlik iddiası edən şəxsin təkzib edilməsinə dəlalət etdiyini inkar etməkdən ibarətdir. Kitabın müəllifi öz imamının rəvayət barədə dediyi sözləri izah edərək rəvayət barədə geniş bəhs aparmağa çalışmışdır. Biz onun dediklərinə bir neçə baxımdan cavab verəcəyik:

Deyir:

“Bu rəvayətlə bağlı çoxlu mübahisəli məqamlar vardır və bu kifayətdir. Buna görədir ki, onlar bu rəvayəti tərk etmiş və uzun zamandan bəri onu bir kənara qoymuşlar. Çünki onlar bilirlər ki, bu rəvayətlə dəlil gətirməyin heç bir dəyəri yoxdur”.

Bu söz rədd edilir. Ona görə ki, şiə alimləri böyük qeyb dövründə səfirliyin kəsilməsini isbat etməkdən ötrü daim bu rəvayətdən istifadə etmişlər və onundan dəlil gətirmişlər. Bu barədə onlar ittifaq etmişlər və onların içərisində buna müxalif fikir söyləyən bir kəs tapa bilməzsiniz. Bu, rəvayətin mötəbər olması üçün kifayətdir.

Buna əsasən aydın olur ki, onun dediyi “buna görə də onlar bu rəvayəti tərk etmiş və uzun zamandan bəri onu bir kənara qoymuşlar” sözü bilərəkdən deyilmiş yalandır. Onun yalan dediyinin sübutu üçün bunu göstərmək kifayətdir ki, o alimlər içərisində bu rəvayəti bir kənara qoyan və onun böyük qeyb dövründə səfirliyin kəsilməsinə dəlalət etməsini qəbul etməyən bircə alim sözü belə qeyd etməmişdir.

Həmçinin, onun rəvayətdə çoxlu mübahisəli məqamların olmasını iddia etməsi də qeyri-səhihdir. Hətta bu sözü qəbul etsək belə, yenə də bir rəvayətdə mübahisəli məqamların olması onu batil etməz. Çünki mübahisəli məqamlar rəvayətin məsumdan sadir olub-olmaması barəsində deyildir ki, bununla onun səhihliyi üçün problem yaratsın. Əksinə, bu məqamlar onun məzmunu ilə bağlıdır. Buna qalarsa, alimlər bir çox mötəbər rəvayətlərdə mübahisəli məqamlar qeyd etmişlər, lakin bu onların höccət olmalarını batil etmir.

Əgər mübahisəli məqamlar və rəvayətin dəlil kimi istifadə edilməməsi rəvayəti qüvvədən salırsa, o zaman Əhməd İsmayıl bilsin ki, on iki məhdidən bəhs edən vəsiyyət rəvayətini də alimlər inkar etmiş və onu bir kənara qoymuşlar. Elə isə nə üçün Əhməd İsmayıl və ardıcılları onu səhih hesab edir və ona əməl edirlər?!

Daha sonra deyir:

“Ona görə ki, rəvayət sənəd baxımından problemlidir”.

Bu söz olduqca qəribədir. Ona görə ki, Əhməd İsmayıl və ardıcılları rical eliminə tənə edirlər. Onlar hədislərin sənədlərinin müzakirə edilməsini inkar edirlər və rəvayətlərin – hətta zəif olsalar belə – rədd edilməsini qəbul etmirlər. Ona görə ki, onların iddialarına əsasən bu rəvayətlər Əhli-Beyt (əleyhimus-səlam)-ın kəlamlarındadır və onların (əleyhimus-səlam) sözlərini rədd etmək böyük günahdır.

Üstəlik, Əhməd İsmayıl rəvayətin sənədinin nəyə əsasən zəif olmasını açıqlamamışdır. Lakin onun sözlərini şərh edən müəllif rəvayətin hansı səbəblərlə zəif olmasına işarə etmiş və demişdir:

“Onların nəzərində rəvayətin zəif olmasının səbəbi iki şeydən birinə görədir:

Birinci: Mürəsəl olmasına görə. Məclisi deyir: “Bu mürsəl xəbəri-vahiddir” (Biharul-Ənvar: 53/318). Həmçinin, “Bişarətul-İslam” kitabının müəllifi əl-Kazimi də belə demişdir.

İkinci: Əhməd ibn Həsən əl-Mukəttəbin zəif olmasına görə. Necə ki, özləri bunu bəyan etmişlər”. (Məəl-abdis-saleh, səh.30, haşiyədə.)

Bu sözün eynisini Ziya əz-Zeydi “Qiraətun cədidə fi təvqii əs-Səməri” (Səmərinin məktubuna yeni bir baxış) kitabında qeyd etmişdir.

Cavab: Rəvayəti Şeyx Tusi (quddisə sirruh) “əl-Ğeybə” kitabında aşağıdakı sənədlə nəql etmişdir:

“Bizə bir dəstə şəxs Əbu Cəfər Muhəmməd ibn Əli ibn Hüseyn ibn Babəveyhin belə dediyini nəql etdilər: mənə Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd əl-Mukəttəb nəql edib dedi: Şeyx Əbul-Həsən Əli ibn Muhəmməd əs-Səməri (quddisə sirruh) vəfat etdiyi il Səlam şəhərində idim...”.

Şübhə yoxdur ki, rəvayətin mürsəl olduğunu deyənlər yalnızca Şeyx Tusinin (quddisə sirruh) “əl-Ğeybə” kitabında nəql etdiyi rəvayətə nəzər salmışlar. Çünki Şeyxin nəql etdiyi “bir dəstə şəxs” naməlum şəxslərdirlər. Lakin məlumdur ki, Şeyx Tusi kimi elm sahibi və rical elminə agah olan bir şəxsin belə bir mühüm hədisi heç biri siqə olmayan bir dəstə şəxsdən nəql etməsi gözlənilə bilməz. Nəzərə almaq lazımdır ki, eyni hədisi Şeyx Səduq (quddisə sirruh) “Kəmalud-din” kitabında birbaşa olaraq Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd əl-Mukəttəbdən nəql etmişdir.⁶ Bu isə ona işarət edir ki, Şeyx Tusinin bu hədisi nəql etdiyi “bir dəstə şəxs” siqə və doğru danışan kəslər olmuşlar.

Hicri 381-ci ildə təqribən yetmiş yaşlarında vəfat edən Şeyx Səduq (quddisə sirruh) hicri 329-cu ildə vəfat edən edən dördüncü naibin zamanını görmüş və bu zaman onun təxminən iyirmi yaşı olmuşdur. Şübhə yoxdur ki, o dördüncü naibin müasiri olan Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd əl-Mukəttəblə də eyni zamanda yaşamışdır. Buna əsasən, rəvayətin Şeyx Səduqun (quddisə sirruh) nəqli əsasında olan sənədində heç bir irsal (mürsəllik) yoxdur.

Səmərinin (quddisə sirruh) rəvayətini zəif adlandıran Əhməd İsmayılın ardıcıllarının gördüyü saxtakarlıqlardan biri də budur ki, onlar rəvayətin zəif hesab edilməsini Əllamə Məclisiyə (quddisə sirruh) nisbət vermişlər. Halbuki, “sənəd mürsəldir” sözünü deyən şəxs Əllamə Məclisi deyil, Mirzə Nuri Təbərsidir ki, özünün “Cənnətul-Məva” kitabında (“Biharul-Ənvar”ın 53-cü cildinin sonlarında çap edilib) bu sözü demişdir!

Onların bunu etmələrində əsas səbəb budur ki, şiənin nəzərində rəvayətin zəif hesab edilməsi fikrinin Əllamə Məclisiyə (quddisə sirruh) nisbət verilməsi onun “Faslul-xitab” kimi bir kitabla şiəyə tənə gətirən Mirzə Nuri Təbərsiyə nisbət verilməsindən daha əhəmiyyətlidir. Əlbəttə ki, bu onların elmi əmanətdarlıqlarının olmamasından qaynaqlanır.

Biz bilmirik özünü məsum imam və məhdi hesab edən və vəd olunmuş Yəmani və beşinci səfir olduğunu iddia edən Əhməd İsmayıl necə razı olur ki, bir neçə yalançı və saxtakar şəxs onun adından danışıb kitabını təhqiq etsinlər. Əgər bu kitablar Əhməd İsmayılın rəsmi saytında olmasaydılar, o zaman onu məzəmmət etməzdik. Lakin bu kitablar onun saytında olduğuna və özünə mənsub edilən cavablarda sual verən şəxsləri bu kitablara yönləndirdiyinə görə, burada olan bütün saxtakarlıqlara, yalanlara və xətalara görə tam məsuliyyət daşıyır.

Həmçinin, onların rəvayətin “xəbəri-vahid” olmasını demələri rəvayətə nöqsan gətirmir və onu höccət olmaqdan çıxarmır. Belə ki, rəvayətin “ahad”⁷xəbərlərdən olmasına hökm verilməsi mütəvatirin müqabilindədir. Şiələr arasında məşhur rəy bundan ibarətdir ki, hər iki qism xəbərlər höccətdirlər.

Bəli, onların arasındakı fərq bundan ibarətdir ki, mütəvatir xəbər elm hasil edir və bu zaman onun sənədlərini araşdırmağa ehtiyac qalmır. Halbuki “ahad” xəbərlər yalnızca zənn hasil edir və bu zaman onların sənədlərini araşdırmaq, yaxud ona əməl edilməsinə səbəb olan “qərinə”lər (dəlil və sübutlar) tapmaq lazım gəlir.

Səmərinin (quddisə sirruh) rəvayətinin xəbəri vahid olması fikri doğrudur və biz bunu təsdiq edirik. Lakin biz onların dediyi xəbəri vahidin əqidədə dəlil olmaması fikrini qəbul etmirik.

Burada mühüm bir məsələyə diqqət yetirməliyik və o da bundan ibarətdir ki, şiə alimləri əqidələri iki qisimə bölmüşlər: üsulul-əqaid (üsuliddin) və füruul-əqaid (füruiddin). Onlar təvatürü yalnız üsulul-əqaiddə şərt qoşmuşlar. Məsələn, İmamların (əleyhimus-səlam) imamətinə kimi məsələlərdə. Füruul-əqaidə gəlincə isə, (məsələn, İmamların (əleyhimus-səlam) xüsusiyyətləri və məqamları, yaxud imamların peyğəmbərlərdən (əleyhimus-səlam) üstünlüyü və s.), burada təvatürü şərt etməmişlər.

Böyük qeyb dövründə səfirliyin bitməsi məsələsi mütəvatir nəss ilə sübuta yetəcək məsələlərdən deyil. Əksinə, hücciyyət⁸ şərtlərini özündə cəm edən vahid bir nəssin (hədisin) olması bunun üçün kifayət edər.

Sənədlə bağlı üçüncü məqam isə Əhməd ibn Həsən əl-Mukəttəbin zəif olması ilə bağlıdır.

Onlar iddia etmişlər ki:

Bu şəxs məchul və hətta muhməldir və rical kitablarında onunla bağlı heç bir şey qeyd edilməmişdir!

Cavab: Bu şəxslər iddialarını sübuta yetirməkdən ötrü hər vasitəyə əl atırlar. Buna görə də siz görə bilərsiniz ki, onlar əllərinə keçən və onlara fayda verən hər bir şeylə dəlil gətirməyə çalışırlar və iddialarını batil edən bütün hədislərdən üz döndərirlər.

Hər kəs onların kitabları ilə tanış olsa görər ki, onlar daim rical elmini əhəmiyyətsiz göstərməyə çalışır və daim ona tənə edirlər. Onların bu barədə çoxlu sözləri vardır. Lakin bu məqamda görürük ki, rical alimlərinin sözlərinə müraciət edirlər; hansı ki, başqa kitablarında bu sözlərə tənə vururlar.

İndi ki, bu şəxslər rical elminə və rical alimlərinin sözlərinə heç bir dəyər vermirlər, mən öz sözümü hörmətli və insaflı oxuculara yönləndirirəm və deyirəm:

Tövsiqat⁹ iki cürdür: ümumi tövsiqat, xüsusi tövsiqat.

Nəcaşi, Tusi, İbnil-Ğəzairi və s. kimi (qəddəsAllahu əsrarəhum) keçmiş alimlərin kitablarında qeyd olunan tövsiqatlar xüsusi tövsiqatlardır. Ümumi tövsiqatlara gəlincə isə, bunlar bir sıra işarələr, əlamətlər və qərinələrdən (əsaslar) ibarətdir ki, hər vaxt bir ravidə cəm olsalar, rical alimi həmin ravinin siqə olduğuna qərar verər.

Onların zəif olduğunu göstərməyə çalışdıqları ravi həqiqətən də keçmiş rical alimlərinin kitablarında qeyd olunmamışdır və onun barəsində xüsusi tövsiq gəlməmişdir. Lakin heç də hər barəsində xüsusi tövsiq gəlməyən ravinin hədisi bir kənara atılmaz. Əgər belə olsaydı, o zaman ravilərinin əksəriyyəti barələrində heç bir tövsiq gəlməyən şəxslərdən ibarət olan vəsiyyət hədisi də bir kənara atılmalı olardı.

Bunun səbəbi ondan ibarətdir ki, ravinin siqə olduğunu başqa yollarla da başa düşmək olar. Məsələn, barəsində “razılıq” oxunması yolu ilə, habelə onun məzhəbin böyük alimlərinin biri üçün “icazə şeyxlər”indən biri olması, yaxud, məzhəbinin bəzi böyük şəxsiyyətlərinin ondan çoxlu rəvayət nəql etməsi ilə və s.

Onun siqə olmasına dəlil olaraq bunu göstərmək kifayət edər ki, Şeyx Səduq (quddisə sirruh) öz kitabında birdən çox yerdə ona “razılıq” oxumuşdur.

Belə ki, deyir:

“Bizə Muhəmməd ibn Musa əl-Mütəvəkkil radiyallahu anh (Allah ondan razı olsun), Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn İsam əl-Kuleyni,Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd əl-Muəddib, Əli ibn Əbdül-Vərraq və Əli ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn İmran əd-Dəqqaqradiyallahu anhum (Allah onlardan razı olsun) nəql edib dedilər: bizə Muhəmməd ibn Yaqub əl-Kuleyni nəql etdi ki...” (Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-səlam), 2/187, bab 43, hədis 1.)

Əbu Muhəmməd Həsən ibn Əhməd əl-Muəddib, Səmərinin (ə`lAllahu-təala məqaməhuş-şərif) məktubundakı həmin ravidir.

Başqa bir yerdə Şeyx Səduq deyir:

“Bizə bu hədisi Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn İsam əl-Kuleyni, Əli ibn Əhməd ibn Muhəmməd ibn İmran əd-Dəqqaq, Əli ibn Abdullah əl-Vərraq, Həsən ibn Əhməd əl-Muəddib və Hüseyn ibn İbrahim ibn Əhməd ibn Hişam əl-Muəddib radiyallahu anhum (Allah onlardan razı olsun) nəql edib dedilər...” (Uyunu əxbarir-Riza (əleyhis-səlam), 1/200, bab 20, hədis 2.)

Şeyx Səduq (quddisə sirruh) kimi şəxsiyyətlərin razılıq oxuması siqəliyə işarədir. Necə ki, bir sıra böyük şəxsiyyətlər bunu demişlər.

Şeyx Abdullah Mamaqani (quddisə sirruh) deyir:

“Sənə gizli qalmasın ki, bir şəxsin siqə olmasını – istər o şəxsin siqəliyinə işarə etsinlər, istərsə də yox – bir neçə şeydən əldə etmək olar...”

Sonra ardını qeyd edir və gəlib bura çatır:

“Həmçinin: İmam (əleyhis-səlam)-ın bir şəxsə rəhmət oxuması, yaxud razılıq diləməsi və s. bu kimi şeylər. Belə ki, İmam (əleyhis-səlam) belə bir şeyi yalnız siqə və ədalətli şəxs barədə edər. Həmçinin ağıl sahibinə gizli deyil ki, şeyxlərin də bir şəxs barədə rəhmət və razılıq diləməsi bu nəticəni verir (o şəxsin siqəliyini göstərir)”. (əl-Fəvaid əl-Ricaliyyə min tənqihil-Məqal fi ilmir-Rical, 2/280.)

Onun nəvəsi isə haşiyədə deyir:

“Bunu Vəhid (rəhiməhullah) da özünün “əl-Fəvaidur-Ricaliyyə” kitabında, hansı ki, “Mənhəcul-Məqal” kitabının əvvəlində çap olunmuşdur, demişdir (daş çapı: 11, təhqiq olunmuş çap: 1/157):

“Bundan başqa: Böyük məqamlı bir şəxsin bir kəsi rəhmətlə, razılıqla... yad etməsi. Belə ki, bundan o şəxsin yaxşı (kəs) olduğu, hətta uca məqamlı olduğu nəticəsi əldə edilir. Bunu başqa bir neçə şəxs də demişdirdir ki, əl-Kazimi (“İddətur-Rical”: 1/134-135) onlardan birdir”. (əl-Fəvaid əl-Ricaliyyə min tənqihil-Məqal fi ilmir-Rical, 2/280.)

Şeyx Muhyiddin Mamaqani (quddisə sirruh) bu ravini siqə bilmişdir və demişdir:

“Adı çəkilən şəxs istər həsən (yaxşı) olsun, istərsə də hüseyn (az yaxşı), ən azından mənim nəzərimdə həsəndir (yaxşıdır). Hətta həsənin ən yüksək mərtəbəsindədir və onun rəvayətləri mənim nəzərimdə mötəbərdir. Ona görə ki, o Şeyx Səduqun (rəhiməhullah) şeyxidir.¹⁰ Həmçinin, məktubu görən şəxslərdən biridir. (Həmçinin) Əli ibn Muhəmməd əs-Səmərinin hüzuruna çatmışdır. Rəvayətləri möhkəmdir və s. digər dəlillər. Allah daha yaxşı bilər”. (Tənqihul-Məqal, 18/353.)

Deməli nəticə çıxır ki, rəvayətin sənədi səhihdir və onda heç bir problem yoxdur.

_________________________________________________________

³ Mətnində başa düşülməyəcək və anlaşılmaz məqamlar var. Müt.
⁴ Məntiq elminə aid termindir. Azərbaycan dilində qarşılığı “kvantor” sözüdür. “Qeyri-müsəvvərdir”, yəni kvantorsuzdur. Müt.
⁵ Əhməd İsmayılın nəzərincə hədisin ərəbcəsində kvantor işlənmədiyinə görə cümlə külli (burada: ümumi iqrari) deyil, cüzidir (xüsusi iqrari). Lakin o bununla sadə tələbənin belə düşməyəcəyi bir bir səhvə düçar olmuşdur ki, daha sonra aydın olacaq. Müt.
⁶ Kəmalud-din, s.516.
⁷ Xəbəri-vahidin cəmidir. Müt.
8 Höccət olma. Müt.
9 Tövsiq, tövsiqat: rical alimi tərəfindən ravinin siqə (güvənilir) olduğunu bildirilməsi. Müt.
¹⁰ Bir başa hədis nəql etdiyi kəs. Müt.

[page]

«Səmərinin məktubu» rəvayətinin səhih olduğunu isbat edən digər dəlillər

Bununla yanaşı bilmək gərəkdir ki, rəvayətin səhihliyi təkcə bu ravidən asılı deyil. Belə ki, bir sıra daxili və xarici dəlillər vardır ki, rəvayətin səhih olduğunu çatdırırlar. Bunlar aşağıdakılardır:

Birinci dəlil: Rəvayətdə Səmərinin (rizvanullahi-təala əleyh) ölümü barədə xəbər verildiyi nəql edilir. Belə ki, deyilir: “Allah sənin (ölümün) səbəbilə qardaşlarının əcrini artırsın; sən altı gün içərisində vəfat etmiş olacaqsan”. Bu möcüzəvi bir işdir və Allahın Höccətindən (əleyhis-səlam) qeyrisi tərəfindən baş vermiş olması mümkün deyil. Adətən möcüzələrin xəbəri camaat arasında yayılır. Xüsusən də ravi hadisəyə şahid olan yeganə şəxs olduğunu iddia etmir. Əksinə, bildirir ki, hadisə ümumi kütlə qarşısında baş verib: “Vəfatından bir neçə gün əvvəl onun yanına getdim. Camaata belə bir məktub göstərdi”. Həmçinin, rəvayətin sonunda deyir: “Bu məktubun nüsxəsini çıxarıb onun hüzurundan ayrıldıq. Altıncı gün olduqda onun yanına getdik”. Elə isə bu qədər həssalığa və əhəmiyyətə malik bir məsələ Şeyx Səduq (quddisə sirruh) kimi bir şəxsiyyətə gizli qala bilməzdi.

İkinci dəlil: Bu hədisin şiələr arasında məşhur olması. Onu Şeyx Tusi “əl-Ğeybə”də, Şeyx Səduq da “Kəmalud-din və təmamun-nimə”də nəql etmişdir. Habelə Şeyx Təbərsi “əl-İhticac”da nəql etmişdir. Hansı ki, kitabın müqəddiməsində bildirir ki, burada o, şiənin icma etdiyi, yaxud aralarında məşhur olan rəvayətləri toplamışdır. Belə ki, deyir:

“Biz (bu kitabda) bir çox hədisləri sənədləri ilə birgə gətirməmişik. Bunun səbəbi ya o hədislər üzərində icma olunması, yaxud ağıl tərəfindən qəbul olunması, yaxud da müxalif və dostların kitablarında (qeyd edilib) məşhur olmasıdır”¹¹

Üçüncü dəlil: Rəvayətin məzmununun Əhli-Beyt (əleyhimus-səlam)-dan gəlib çatan səhih rəvayətlərlə uyğun olması. Belə rəvayətlərə misal olaraq aşağıdakıları göstərə bilərik:

- İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-ın iki qeybə çəkilməsinin olacağından bəhs edən mütəvatir rəvayətlər.

- Şiə yanında mütəvatir olub Səmərinin özündən sonra heç kimə vəsiyyət etmədiyini bildirən rəvayətlər. Şeyx Tusinin Səfvanidən nəql etdiyi bu səhih rəvayət kimi. Deyir:

“Şeyx Əbul-Qasim (radiyallahu anh) Əbul-Həsən Əli ibn Muhəmməd əs-Səməriyə (radiyallahu anh) vəsiyyət etdi və beləliklə o, Əbul-Qasimin vəzifəsini yerinə yetirməyə başladı. Elə ki, onun ölüm vaxtı yaxınlaşdı, şiələr onun yanına gəlib ondan sonrakı müvəkkilin və yerinə keçəcək şəxsin kim olduğunu soruşdular. O bu barədə heç bir şey bildirmədi və dedi ki, ona bu məsələdə özündən sonra bir kimsəyə vəsiyyət etməsi əmr edilməyib”. (əl-Ğeybə, 394, hədis 363.)

- Güclü səsin və Süfyaninin zühur əlamətlərindən olduğunu bildirən rəvayətlər. Hansı ki, bu əlamətlərlə möminlərin öz İmamlarına (əleyhis-səlam) tərəf yardıma tələsmələri vacib olacaq. Belə rəvayətlərdən biri Şeyx Kuleyninin Əys ibn Qasimdən, onun da İmam Sadiq (əleyhis-səlam)-dan nəql etdiyi bu rəvayətdir. İmam Sadiq (əleyhis-səlam) buyurur:

“Bu gün bizdən olan qiyamçı sizi nəyə səsləyir? Ali Muhəmmədin (əleyhimus-səlam) razılığına? Biz sizə şəhadət verib deyirik ki, biz ondan razı deyilik. Bu gün onunla birgə heç kəs yoxdur, bizə itaətsizlik edir, elə isə bayraqlar qalxıdığı zaman bizi heç dinləməz! Yalnız Fatimə övladlarının onun ətrafına toplaşacağı şəxs(in qiyamını qoşulun). Allaha and olsun ki, sizin sahibiniz məhz ətrafına toplaşılacaq (həmin) şəxsdir. Elə ki, Rəcəb ayı oldu Allahın (əzzə və cəll) adına tərəf gəlin.¹² Əgər Şəban ayına qədər yubanmaq istəsəniz, eybi yoxdur. Əgər (Ramazan) ayının orucunu tutmaq istəsəniz, öz ailələrinizin yanında tutun. Bəlkə də bu sizin üçün daha yaxşıdır. Əlamət olaraq Süfyani sizə yetər¹³”. (əl-Kafi, 8/264, hədis 381.)

Həmçinin, Şeyx Kuleyni Sudeyrdən belə nəql edir:

“Əba Əbdillah (əleyhis-səlam) buyurdu: “Ey Südeyr, evində otur, evinin fərşlərindən birinə çevril (evindən çıxma). Gecə və gündüz evində sakin ol. Elə ki, sənə Süfyaninin xüruc etməsi xəbəri çatdı dizlərin üstündə olsa belə bizə tərəf gəl”. (əl-Kafi, 8/264-265, hədis 383.)

Həmçinin, Fəzl əl-Katibdən belə nəql edir:

“...Əba Əbdillah (əleyhis-səlam)-a dedim: “Bizimlə sizin (dediyiniz) şey arasında əlamət nədir?” Buyurdu: “Süfyani çıxanadək yerindən tərpənmə, ey Fəzl. Elə ki, Süfyani çıxdı, bizə tərəf gəlin (həzrət bunu üç dəfə dedi). O baş verməsi mütləq olan əlamətlərdəndir”. (əl-Kafi, 8/274, hədis 412. )

Deməli, Səmərinin məktubunun mətni şazz deyil. Əksinə, onun məzmunu Əhli-Beyt (əleyhimus-səlam) hədislərində mövcuddur və onun hər bir cümləsinə bir neçə dəlil vardır.

Dördüncü dəlil: Əsrlər boyu şiələrin (xüsusən də bu məktubun sadir olma tarixi ilə eyni dövrdə və ona yaxın dövrlərdə yaşayanların) bu məktubun məzmununa əməl etmələri və böyük qeyb dövründə xüsusi səfirlərin və ya naiblərin olmasını inkar etmələri.

Şeyx Numani (v.360 h.q) deyir:

“Qaim (əleyhis-səlam)-ın iki qeybə çəkilməsi olacağını bildirən bu hədislər, Allaha həmd olsun ki, bizim yanımızda səhih hesab olunur. Allah (Qaim (əleyhis-səlam)-ı qeybə çəkməklə) İmamların (əleyhimus-səlam) bu barədə dedikləri sözləri aydın etmiş və onların bu hədislərdə buyurduqlarının doğruluğunu aşkara çıxarmışdır. Birinci qeybətə gəlincə o həmin qeybət dövrüdür ki, o zaman İmamla (əleyhis-səlam) camaat arasında təyin edilmiş, aşkar və məlum olan səfirlər var idi. Elmin sirrləri, həmçinin, qaranlıq suallara və müşküllərə cavablar onların əli ilə gəlib çatırdı. Bu qısa olan qeybə çəkilmə idi ki, artıq bitmişdir və müddəti başa çatmışdır.¹⁴

İkinci qeybə çəkilmə zamanı isə səfirlər və vasitələr aradan qalxmışdır. Bu, Allahu-təalanın istədiyi bir işə, məxluqatı arasında dövr edən tədbirinə və bu işi iddia edənlərin imtahandan keçib sınanması, arınması və təmizlənməsinə görə baş verdi”. (əl-Ğeybə, 178-179)

Cəfər ibn Muhəmməd ibn Qovləveyh (v.367 h.q) deyir:

“Əbu Dəlf Katibə gəlincə - Allah onu bağışlamasın - biz onu dinsiz kimi tanıyırdıq, sonra isə “ğüluv”¹⁵ izhar etdi, sonra dəli olub zəncirə vuruldu, sonra da “müfəvviz”¹⁶ oldu. O Məşhədə gəldiyi zaman heç kəs ona diqqət verməmiş, dəyərsiz hesab etmişdilər. Şiələr də onu çox az bir müddət tanıdılar. Camaat ondan və onun ardıyca gedənlərdən uzaqlaşırdı. Biz onun Əbu Bəkr Bağdadi barəsində iddia etdiklərini Əbu Bəkrə dedikdə Əbu Bəkr bunu inkar edib and içdi. Biz də bunu ondan qəbul etdik. Lakin o Bağdada daxil olunca, Əbu Bəkr ona meyl etdi. Taifədən (şiəlikdən) döndü və ona vəsiyyət etdi. Biz şübhə etmirik ki, o da onun məzhəbindəndir. Buna görə də ona lənət edib uzaqlaşdıq. Çünki, bizim (şiə-imamiyyə məzhəbinin) belə etiqadı vardır ki, kim Səməridən sonra bu işi (səfirliyi-naibliyi) iddia edərsə, kafirdir, yalançıdır, azğın və saxtakardır!” (əl-Ğeybəti Tusi, 412, hədis 385.)

Şeyx Müfid (vəf.416 h.q) deyir:

“Qiyam etməzdən öncə onun (əleyhis-səlam) iki qeybə çəkilməsi olacaq: Hədislərin də bildirdiyi kimi onların biri o birisindən daha uzundur. Qısa olana gəlincə, bu, o Həzrətin (əleyhis-səlam) doğumundan şiələri ilə özü arasındakı səfirliyin bitməsinə: sonuncu naibin vəfatı ilə səfirliyin qurtarmasına qədərki dövrü əhatə edir. Uzun olan isə, birincidən sonra gəlir. Onun sonunda o Həzrət (əleyhis-səlam) qılınca qiyam edəcək”. (əl-İrşad, 2/340.)

Alimlərin bu barədə sözləri olduqca çoxdur. Bütün məzhəb səfirliyin kəsilməsi barədə icma etmişdir. Lakin mən hüzur¹⁷ dövrünə yaxın zamanlarda yaşamış qədim alimlərimizin sözlərini qeyd etməklə kifayətləndim.

Deməli, Əhməd İsmayılın və ardıcıllarının rəvayətin sənədinə gətirdikləri irad bizim qeyd etdiklərimizin qarşısında dayana bilmir və beləcə onların sözləri səhih dəlildən xali şəkildə qalır.

Bundan başqa, Nazim əl-Uqeylinin vəsiyyət hədisinin səhih olduğunu göstərmək üçün gətirdiyi dəlillər bu rəvayətə uyur. Məsələn, rəvayətin Qurana müvafiq olması kimi. Allahu-təala buyurur: “De: əgər doğru deyirsinizsə, dəlilinizi gətirin!” (Bəqərə surəsi, 111). Habelə, rəvayət mötəbər kitablarda nəql edilmişdir. Şeyx Tusinin “əl-Ğeybə” kitabında və Şeyx Səduqun “Kəmalud-din” kitabında nəql edilmişdir. Həmçinin, ona zidd olan başqa rəvayət yoxdur. Təqiyyə ilə deyilmiş ola bilməsi ehtimalı yoxdur. Böyük alimlər onundan dəlil olaraq istifadə etmişlər. Ammə məzhəbinin əqidələrinə ziddir. Görəsən Əhməd İsmayılın ardıcılları elə düşünürlər ki, bütün bu dəlillər vəsiyyət hədisini səhih edə bilir, lakin Səmərinin məktubunu yox?!

Bütün bu deyilənlərə göz yumsaq belə, yenə də sağlam əql Əhməd İsmayıl kimi səfirlik iddiası edən, lakin bu iddiasına səhih dəlil gətirə bilməyən hər bir kəsin təkzib edilməsinə və iddiasının rədd edilməsinə hökm edir. Bunun üçün hansısa bir rəvayətə ehtiyac yoxdur ki, onunla səfirlik iddiası edən şəxslə əleyhinə dəlil gətirək. Ona görə ki, böyük mənsəb və məqam qəti dəlillərlə sübuta yetməlidir, daha rəvayətləri yozub sapdırmaq və bu şəkildə onların Əhməd İsmayıl və onun kimilərə aid etməklə deyil.

Daha sonra o deyir:

“Hətta əgər səhih sənədli olsa belə, onların nəzərində onun məsumdan sadir olmasına yəqinlik yaradacaq başqa bir şey (rəvayət) onu dəstəkləmədiyi müddətcə etiqad hasil etməyəcək”.

Biz rəvayətin sənədini şərh edərkən bu sözə cavab verdik və isbat etdik ki, rəvayət səhih sənədlidir. Onun yəqin hasil etməməsinə və əqidəvi məsələlərdə höccət ola bilməməsinə gəlincə isə, biz göstərdik ki, Səmərinin rəvayəti onun məsumdan sadir olmasını isbat edən qəti dəlillərlə dəstəklənir və həmçinin, rəvayətin məzmunu müstəfiz¹⁸ rəvayətlərdə mövcuddur. Bundan əlavə, dediyimiz kimi rəvayət dəlil olmadan səfirlik iddiası edən şəxsin təkzib edilməsinə hökm edən qəti əqli hökm ilə də uyğundur. Elə isə necə olur yəqin və qətiyyət hasil etmir?!

Sonra deyir:

“Bundan başqa, onun mətni mütəşabehdir. Onların bəziləri mətni bir neçə müxtəlif mənada başa düşmüşlər”.

İmamət, ismət, vəsilik və səfirlik iddia edən bir şəxsin belə bir söz deməsi çox qəribədir. Necə olur ki, rəvayətin mətnini başa düşmür? Halbuki, rəvayətin mətni, xüsusən də Əhməd İsmayılın iddiasını batil edən bu cümlə: “O zaman bəziləri şiələrimin yanına gəlib “müşahidə” iddiası edəcəklər. Bilin, kim Süfyaninin çıxmasından və güclü səsin baş verməsindən öncə müşahidə iddiası edərsə, yalançı və iftiraçıdır!” – adi adamın belə başa düşəcəyi şəkildə açıq-aydındır və rəvayətdə qaranlıq bir şey yoxdur.

Fərzən qəbul edək ki, hədis mütəşabeh hədislərdəndir. Belədirsə görəsən, Əhməd İsmayıl mütəşabeh hədislərin və ayələrin höccət olmadığını deyəcəkmi?

Qurani-Kərimdə mütəşabeh ayələr vardır. Necə ki, Allahu-təala buyurur: “Bu kitabı sənə nazil edən Odur. Onun (kitabın) bir hissəsi “möhkəm” ayələrdir ki, onlar kitabın əsası və anasıdırlar. Digər bir hissəsi də “mütəşabih” ayələrdir” (Ali-İmran surəsi, 7). Görəsən bu ayələr höccət olmaqdan çıxırmı?

Ən kiçik elm tələbəsi belə bilir ki, vacib olan mütəşabehi möhkəmlə tutuşdurmaqdır, daha mütəşabehi bir kənara atmaq yox. Ona görə ki, mütəşabeh də – istər ayə olsun, istərsə də səhih hədis – sabit höccətdir. Biz Səmərinin rəvayəti ilə də (fərz edək ki, mütəşabehdir) məhz belə davranmışıq; belə ki, onun məzmununa başqa bir sıra səhih və aşkar rəvayətlər dəlalət etdiyini qeyd etmiş və göstərmişik.

Qəribəsi odur ki, o bir sıra alimlərin rəvayəti müxtəlif cür başa düşdüklərini iddia edir. Biz bilmirik rəvayəti müxtəlif cür başa düşən bu alimlər kimlərdirlər?

Fərz edək ki, bunu qəbul edirik, elə isə başa düşülməsində ixtilaf yaranan hər bir hədis Əhməd İsmayılın nəzərində höccət olmaqdan çıxırmı?

Əgər Əhməd İsmayılın istidlali (dəlilləri göstərilən) fiqh kitabları ilə bir qədər tanışlığı olsaydı bilərdi ki, bir çox hədislərin dəlaləti¹⁹ barədə alimlər ixtilaf etmişlər. Lakin bununla belə, bu rəvayətləri höccət olmaqdan çıxarmamışlar. Əgər mütəşabeh mənalı nə varsa hamısını höccətlikdən çıxarmaq istəsək, o zaman Qurani-Kərimin “müqəttəə” hərfləri və s. kimi bir çox ayələrini, habelə bir çox hədisləri bir kənara atmalı olarıq. Bunu isə böyük alim bir yana, hətta cahil belə deməz.

Məlumdur ki, şiə məktəbi bu hədisin mənası barədə ixtilaf etməmişlər. Buna görədir ki, hamılıqla böyük qeyb dövründə səfirliyin bitməsi və bu dövrdə səfirlik iddiası edən hər bir kəsin təkzib edilməsi barədə icma etmişlər.

Görünən budur ki, Əhməd İsmayıl hədisdəki “müşahidə”nin hansı mənaya gəldiyini başa düşməyib. Bu söz hərçənd ki, zahirdə gözlə görməyə aiddir, lakin şiə alimləri onun böyük qeyb dövründə səfirlik və naiblik iddia etmək mənasına gəldiyini bildirmişlər.

Əllamə Məclisi bu məktuba verdiyi şərhində deyir:

“Bəlkə də bu, naibliklə və səfirlər kimi İmam (əleyhis-səlam) tərəfdən şiələrə xəbərlər çatdırmaqla birgə müşahidə iddiası edən şəxsə işarədir. Ona görə ki, (bunun əksini düşünmək) o Həzrəti (əleyhis-səlam) görənlər barədə daha öncə qeyd edilən və sonradan da qeyd ediləcək hədislərlə ziddiyyət təşkil edər!” (Biharul-Ənvar, 52/151, hədis 1-in ardınca.)

Kimsə irad tuta bilər ki:

“Müşahidə”nin səfirlik mənasında olduğunu haradan çıxardınız? Bir halda ki, müşahidə lüğəvi mənada səfirlik iddiası anlamına gəlmir.

Cavab: Əgər fərzən qəbul etsək ki, hədisdəki “müşahidə”dən məqsəd gözlə görməkdir, o zaman bunun (gözlə görmənin) təkzibi elə hər şeydən əvvəl səfirliyin təkzibini gərəkli edəcək! Çünki bir şəxs İmamı (əleyhis-səlam) görmədən və onunla görüşmədən onun xüsusi səfiri ola bilməz! Hətta əgər fərz etsək ki, görmədən də xüsusi səfir olmaq olar, (məsələn; pərdə arxasından İmamla (əleyhis-səlam) danışmaqla), o zaman yenə də görmənin inkar edilməsi ondan daha üstün və əzəmətli bir şey olan səfirliyin inkar edilməsini gərəkli edəcək!

Bundan başqa bir sıra başqa dəlillər mövcuddur ki, hədisdəki “müşahidə”nin səfirlik olmasına işarə edir:

Birinci dəlil: İmam (əleyhis-səlam)-ın məktubdakı kəlamının konteksti. Çünki ki, burada söhbət Səməridən (rizvanullahi-təala əleyh) sonra səfirlik və naiblik məsələsindən gedir. Hansı ki, Səməri də özündən sonra hansısa səfirin təyin edilməsi ilə bağlı ona əmr gəlmədiyini elan etmiş və buna səbəb kimi böyük qeyb dövrünün başlanmasını göstərmişdir.

Bundan belə başa düşülür ki, bu mərhələnin əsas xüsusiyyətlərindən biri İmamla onun şiələri arasında vasitə olan naibin yoxluğudur və bu yeni mərhələ Süfyaninin çıxması və güclü səsin baş verməsinədək davam edəcək.

İkinci dəlil: Şiələrin “müşahidə” iddiası edən şəxsdən çəkindirilmələrinin əsas səbəbi onların zəlalətə və sapqınlığa düşmələrindən qorxulduğu üçündür. Buna görə də belə bir iddia edən şəxs “yalançı və iftiraçı” adlandırılıb. “Xəraic” kitabının nüsxələrinin birində isə “iftiraçı kafir” adlandırılıb. Məlumdur ki, adi “müşahidə” iddiası etmək insanları zəlalətə salmaq və sapdırmaq anlamına gəlməz. Buna əsasən də, rəvayətdəki “müşahidə”dən məqsəd səfirlik iddiası etməkdir.

Üçüncü dəlil: Mütəvatir görüş rəvayətləri və əhvalatları. Hansılar ki, hamısının yalan olduğu və ya hamısında xəta və yanlış anlaşılma baş verdiyi söylənilə bilməz. İmam Zaman (əleyhis-səlam)-la görüşdükləri nəql edilən şəxslər xas möminlər və fəzilət sahibi saleh şəxslərdirlər.

Bu rəvayətlər və əhvalatlar rəvayətdəki “müşahidə”nin ümumi görmə mənasına gələn zahiri mənasında deyil, daha dar məna olan səfirlik mənasında işlədildiyinə dəlalət edən xarici dəlillərdirlər.

Böyük qeyb dövründə bəzi şiələrin İmam Zaman (əleyhis-səlam)-la görüşə bilməsinin mümkün olmasına dəlalət edən rəvayətlərdən biri Kuleyninin (quddisə sirruh) İshaq ibn Əmmardan nəql etdiyi bu rəvayətdir:

“Əba Əbdillah (əleyhis-səlam) buyurdu: Qaimin iki qeybə çəkilməsi olacaq. Biri qısa, digəri isə uzundur. Birinci qeybət zamanı onun yerinin yalnız xas şiələri biləcək. İkinci qeybət zamanı isə onun yerini yalnız xass dostları biləcək”. (əl-Kafi, 1/340, hədis 19.)

Həmçinin: Əbu Bəsir nəql edir ki, Əba Əbdillah Sadiq (əleyhis-səlam) buyurdu:

“Bu işin Sahibinin bir qeybə çəkilməsi olacaq və bu qeybə çəkilmə zamanı o (insanlardan) uzaqda qalacaq. Nə gözəl mənzildir Təyyibə. Otuz nəfərlə birgə vəhşət də olmayacaq”. (əl-Kafi, 1/340, hədis 16.)

Yəni, o Həzrət (əleyhis-səlam) insanlardan uzaqlaşacaq və bu uzaqlaşma zamanı onunla birgə otuz nəfər şəxs olacaq. Hər kimin yanında bu sayda adam olsa, vəhşət hiss etməz.

Həmçinin: Şeyx Numani (quddisə sirruh) Müfəzzəl ibn Ömərdən nəql edir ki, Əba Əbdillah Sadiq (əleyhis-səlam) buyurdu:

“Bu işin sahibinin iki qeybə çəkilməsi olacaq. Onlardan biri o qədər uzanacaq ki, hətta bəziləri “ölüb”, bəziləri “öldürülüb”, bəziləri də “(həlak olub) aradan gedib” deyəcəklər. Bu zaman əshabı (şiələri) içərisindən ona etiqadda yalnız az saylı insan sabit qalacaq. Nə dostlarından, nə də qeyrilərindən heç kəs onun yerini bilməyəcək. Yalnız işlərindən məsul olan xidmətçidən başqa”. (əl-Ğeybə, s.176, hədis 4. )

Həmçinin: Şeyx Səduq (quddisə sirruh) Həsən ibn Əli ibn Fəzzaldan belə nəql edir:

“Əbul-Həsən Əli ibn Musa ər-Rıza (əleyhis-səlam)-ın belə buyurduğunu eşitdim: Xizr (əleyhis-səlam) dirilik suyundan içdi. O (hal-hazırda) diridir və sura üfürülməyincə də ölməyəcək. O bizim yanımıza gəlir və salam verir. Biz onun səsini eşidirik, lakin özünü görmürük. Həqiqətən də o, adı çəkilən yerə gələr. Sizdən hər kəs onun adını çəksə, ona salam desin. O hər il Həcc mövsümündə iştirak edir, bütün əməlləri yerinə yetirir, Ərəfatda dayanır və möminlərin duasına amin deyir. Allah onunla qeybə çəkildiyi zaman bizim Qaimimizin (əleyhis-səlam) tənhalığını və təkliyini aradan aparacaq”. (Kəmalud-Din, s.390-391, hədis 4.)

Deyilənlərə bunu də əlavə edin ki, kitablarımızda böyük alimlərimizin o Həzrətlə (ruhi ləhul-fida) görüşmələri, onun xidmətində olmaları və məhzərindən faydalanmaları ilə bağlı onlarla əhvalat nəql edilmişdir.

Məktubla qeyd etdiyimiz rəvayət və əhvalatları bir araya gətirdikdə aydın olur ki, məktubdakı “müşahidə”dən məqsəd, xüsusiyyətlərindən biri xüsusi naibliyin bitməsi olan böyük qeyb dövründə səfirlik iddiası etməkdir.

Daha sonra deyir:

“Bununla yanaşı, cümlə qeyri-müsəvvərdir. Bu isə onların (qaydalarına) əsasən cümlənin külli olmadığını bildirir”.

Bununla Əhməd İsmayıl rəvayətin mətni ilə oynamaq istəmiş və belə təqdim etməyə çalışmışdır ki, güya buradakı hökm külli deyil cüzidir. Beləcə məntiq qaydalarına əsasən rəvayətin mənası bu olur ki, “bəzi” müşahidə iddiası edənlər yalançı və iftiraçıdırlar (hamısı deyil)!

Onun sözünün mənası budur ki, İmam (əleyhis-səlam)-ın buyurduğu “bilin, hər kim Süfyaninin çıxmasından və güclü səsin baş verməsindən qabaq müşahidə iddiası edərsə, yalançı və iftiraçıdır!” – sözü qeyri-müsəvvərdir (kvantorsuzdur). Yəni, burada ümumilik (külli) və ya xüsusilik (cüzi) bildirən kvantor işlənməyib. İmam deməyib ki, “bütün müşahidə iddiası edənləri təkzib edin”. Buna əsasən, kvantorsuz olan bütün hökmlər “xüsusi hökm” hökmündədir və beləcə məna bu şəkildə olur: “Bəzi müşahidə iddiası edən kəslər yalançıdırlar”. Bu isə Əhməd İsmayılın təkzib edilməsini gərəkli etmir. Çünki vacib olan bəzi şəxslərin təkzib edilməsidir, hamının deyil.²⁰

Deyirəm: Əhməd İsmayıl bu sözündə elə böyük bir səhv etmişdir ki, hətta ən kiçik dini elm tələbəsi belə bu səhvi etməz. O ki qala İmam Sahibəl-Əmr (əleyhis-səlam)-la əlaqəsi olduğunu və hətta imam və məsum olduğunu iddia edən bir şəxs bu səhvi edə!

Ona görə ki, Əhməd İsmayıl sadə hökmlə mürəkkəb hökmü bir-biri ilə qarışdırmışdır və elə zənn etmişdir ki, buradakı hökm mürəkkəb hökm deyil, sadə hökmdür!

Mürəkkəb hökmün kvantorları sadə hökmün kvantorlarından fərqlənir. Belə ki, mürəkkəb ümumi iqrari hökmün kvantorları Şeyx Müzəffərin “Məntiq” kitabında dediyi kimi belədir:

“Şərti mürəkkəb hökmlərdə: kulləma (hər dəfə), məhma (hər necə), məta (hər vaxt) və s. bu kimi kvantorlar (işlənir)”. (Məntiq, s.164.)

Şeyx Müzəffər “və s. bu kimi kvantorlar” sözü ilə “mən” (hər kim), “ma” (hər nə), “iza” (hər vaxt, əgər) və s. kimi kvantorları nəzərdə tutmuşdur.

Buna görədir ki, görürük ki, “mən” (hər kim) ilə başlayan mürəkkəb hökümlü cümlələr kvantorlu cümlələr sayılırlar və ümumi iqrari hökm bildirirlər. Necə ki, Allahu-təala buyurur: “Hər kim” bundan sonra Allaha yalan yaxsa, onlar məzh zalım olanlardırlar” (Ali-İmran surəsi, 94).

Heç kim deyə bilməz ki, Allaha yalan nisbət verən kəslərin bəziləri zalımdırlar, bəziləri isə belə deyillər.

Həmçinin, Allahu-təala buyurur: “Hər kim” Mənim hidayətimə tabe olsa, onlara heç bir qorxu yoxdur və onlar qəmgin olmayacaqlar”(Bəqərə surəsi, 38).

Burada deyilə bilməz ki, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) gətirdiyi hidayətə tabe olanların bəzilərinə qorxu yoxdur, bəzilərinə isə var.

Həmçinin, buyurur: “Hər kim” tağuta kafir olub Allaha iman gətirsə, doğrudan da heç vaxt qırılmayan möhkəm bir ipdən yapışmışdır. Allah eşidən və biləndir” (Bəqərə surəsi, 256).

Tağuta kafir olub onu inkar edən və Allaha iman gətirən hər bir kəs –heç bir istisna olmadan – möhkəm ipdən yapışmışdır.

Allahın kitabından “mən” əvəzliyi ilə başlayan mürəkkəb hökmün kvantorlu olmasına və ümumi iqrari hökm bildirməsinə misal olaraq çoxlu ayə göstərmək olar.

Alim bir yana, hətta ərəb dilini bilən sadə ərəbə belə “mən” (hər kim) ilə başlayan mürəkkəb hökm desələr, o ondan ümumilik başa düşəcək. Məsələn, heyvanını itirən adamın deyir ki: “Hər kim heyvanımı tapsa, ona bir dirhəm verəcəyəm”, belə olunca hamı ümumilik və küllilik başa düşür. Bu o mənaya gəlir ki, hər kəs heyvanımı tapıb mənə gətirsə, məndən bir dirhəm alacaq. Buna görə də onun heyvanını tapıb ona gətirən hər bir şəxs ondan bir dirhəm tələb edir.

Lakin Əhməd İsmayıl bunu başa düşmür. Baxmayaraq ki, tez-tez insanlar içərisində Allahın kitabına ən agah şəxs olduğunu söyləyir və “bismillah”ın “bə”-sindən “nas”ın “sin”-inə qədər Quranın hər bir yerində münazirə etməyə hazır olduğunu iddia edir. Halbuki, ən sadə nitq qaydalarını belə bilmir!

Hətta fərzən onun rəvayət üçün dediyi təfsiri, yəni, rəvayətin mənasının “bəzi müşahidə və səfirlik iddiası edən şəxslərə inanmayın” şəklində olmasını qəbul etmiş olsaq belə, o zaman rəvayət buna dəlalət edəcək ki, müşahidə iddiası edən şəxslər iki qisimdir: düz danışan və haqlı olanlar, yalançı və batil olanlar. Belə olunca da Əhməd İsmayıla vacib olur ki, birinci qisimdən olduğunu isbat etsin.

Sonra deyir:

“Olmaya onların qaydaları onlar üçün oyuncaqdır: istəyəndə əməl edirlər, istəmədikdə isə yox?!”

Bu balası ölmüş ananı güldürən bir sözdür. Ona görə ki, onun bizim qaydamız olduğunu söylədiyi məntiq elm şiəyə məxsus olmayan ümumi bəşəri elmlərdən biridir. Əvvəlcə gərək Əhməd İsmayıl ərəb dilini, məntiq elmini, üsulu-fiqh və rical elmlərini öyrənsin, ondan sonra bu elmləri batil çıxarmağa və ya onlara tənə etməyə çalışsın. Onun cahil və bu elmlərdən bixəbər olmasına baxmayaraq onlara eyb tutması və bidət olduğuna hökm etməsi heç bir halda qəbul edilə bilməz.

Biz məntiq elminin qaydalarına daim əməl edirik. Nəinki istədikdə edir, istəmədikdə etmirik. Hörmətli oxucunun da gördüyü kimi, biz məntiq elminin qaydalarını tətbiq edərək isbat etdik ki, hökm ümumi iqrari hökmdür. Həmçinin, isbat etdik ki, Əhməd İsmayıl belə zənn edib ki, biz məntiqin qaydalarına əməl etmirik, çünki o – çox təəssüflər olsun ki – bu elmdə zəifdir!

Daha sonra deyir:

“Bundan əlavə, bu rəvayət bir sıra rəvayət və hədislərə görə batildir. Belə hədislərə misal olaraq Yəmani rəvayətini, həmçinin, Şeyx Müfidə göndərilən məktubları göstərə bilərik.”

Bu olduqca qəribə bir sözdür. Çünki Yəmani rəvayəti heç bir vəchlə müşahidə iddiası edən şəxsin təkzib edilməsini bildirən rəvayətlə ziddiyyət təşkil etmir. Əhməd İsmayıl düzgün düşünmə qaydaları olan məntiq qaydalarını bilmədiyi üçün bu rəvayətlər arasında ziddiyyət olduğunu zənn edib.

Əgər doğru deyirdisə, gərək Əhməd İsmayıl iddia etdiyi ziddiyyətin nə olduğunu göstərəydi. Biz isbat etdik ki, müşahidənin mənası böyük qeyb dövründə xüsusi səfirlik iddiası etməkdir. İmam (əleyhis-səlam)-ın Şeyx Müfidlə (quddisə sirruh) məktublaşması isə şeyxin naib və səfir təyin edilməsi mənasına gəlmir. Əksinə, bu qeyb dövründə İmam (əleyhis-səlam la məktublaşmanın mümkünlüyünə bir misaldır. Bunda heç bir problem yoxdur. Biz daha öncə də deyildiyi kimi qeyb dövründə İmam (əleyhis-səlam)-ı görməyi və o həzrətlə görüşməyi mümkün hesab edirik. Necə ki, bir sıra alimlərimiz üçün bu baş vermişdir. Bundan başqa, bilmək gərəkdir ki, Şeyx Müfid (quddisə sirruh) özü öz kitablarında bir neçə yerdə böyük qeyb dövründə səfirliyin olmadığını bildirmiş və demişdir:

“Qiyam etməzdən öncə onun (əleyhis-səlam) iki qeybə çəkilməsi olacaq: Hədislərin də bildirdiyi kimi onların biri o birisindən daha uzundur. Qısa olana gəlincə, bu, o Həzrətin (əleyhis-səlam) doğumundan şiələri ilə özü arasındakı səfirliyin bitməsinə: sonuncu naibin vəfatı ilə səfirliyin qurtarmasına qədərki dövrü əhatə edir. Uzun olan isə, birincidən sonra gəlir. Onun sonunda o Həzrət (əleyhis-səlam) qılınca qiyam edəcək”. (əl-İrşad, 2/340.)

Yəmani rəvayətlərinə gəlincə isə (hansı ki, Əhməd İsmayılın Yəmani olması ilə bağlı iddiasına cavab verərkən onları müzakirə edəcəyik), bu rəvayətlərlə Səmərinin (rizvanullahi-təala əleyh) məktubu arasında heç bir ziddiyyət yoxdur.

Birinci ona görə ki: İnşəallah, sonradan da göstərəcəyimiz kimi, Yəmaninin İmam (əleyhis-səlam)-ın səfiri olacağına bir dəlil yoxdur.

İkinci: Yəmaninin hərəkatı güclü səsdən sonra baş verəcək. Məktub da “müşahidə” iddiası edən şəxsin təkzib edilməsinin müddətini Səmərinin vəfatından Süfyaninin çıxışına və güclü səsin baş verməsinə qədərki müddət olaraq təyin edib.

Nəticədə belə aydın olur ki, Əhməd İsmayılın bu mübarək məktubu rədd etmək üçün dediyi sözlər cahilləri tora salmaq məqsədiylə deyilmiş bir neçə zəif sözdən başqa bir şey deyil. Bütün insaflı və ədalətli şəxslər görürlər ki, o, Səmərinin məktubunun böyük qeyb dövründə xüsusi naibliyin bitməsinə və güclü səsdən və Süfyaninin zühurundan qabaq bu işi iddia edənlərin təkzib edilməsinə dəlalət etməsini rədd edə bilməyib. Bu məktubla Əhməd İsmayılın iddiaları kökündən batil olur.

Burada bunu da qeyd etmək gərəkdir ki, Əhməd İsmayıl ortaya çıxdığı ilk dövrlərdə böyük qeyb dövründə İmam (əleyhis-səlam)-ın səfirlərinin olacağına sadəcə bəzi rəvayətlərin dəstəklədiyi bir ehtimal olaraq etiqad edib!

O “əl-Əcəl” kitabında deyir:

“Bəlkə də o Həzrətin (əleyhis-səlam) Məkkədə qiyam etməsindən öncə bir zühur dövrü olacaq. Və bəlkə də bu, kiçik qeyb dövründəki kimi, səfirlər vasitəsi ilə olacaq. Bu ehtimalı onlardan (əleyhimus-səlam) gəlib çatan bəzi rəvayətlər gücləndirir” (əl-Əcəl, 2/88.)

Əgər bu şəxs əvvəllər böyük qeyb dövründə səfirlərin olacağına əmin olmamışdırsa, o zaman necə olur ki, sonradan bu ehtimal onun nəzərində dəyişir və dönüb bir əqidəyə, daha sonra da dönüb özü üçün səfirlik iddiasına çevrilir?!

Bu iddianın batilliyini göstərən ən yaxşı dəlillərdən biri budur ki, bu iddia dəyişkəndir; günlər keçdikcə dəyişir, zaman ötdükcə böyüyür. Ona görə ki, əsaslanacağı səhih bir üslub yoxdur. O məhz yalan, saxtakarlıq və cahilləri aldatmağa əsaslanır!

Şeyx Əhməd Salman

Ardı var...

_________________________________________________________

¹¹ əl-İhticac, 1/4.
¹² Zahirən məna: “Məkkəyə tərəf gəlin” şəklindədir. Bax: Biharul-Ənvar, 52/302.
¹³ Süfyaninin çıxması ilə hazırlıqlarınızı görün. Müt.
¹⁴ Bu cümlə onu göstərir ki, mərhum müəllif rizvanullahi əleyh kitabı qələmə aldığı zaman, dördüncü Səfir cənab Əli ibn Muhəmməd Səməri artıq vəfat edibmiş. Onun vəfat tarixi isə hicri 329-cu ildir.
¹⁵ Məsumlar barədə həddi aşmaq, onların ilah və s. olmalarına inanmaq. Müt.
¹⁶ Allahın özünə aid bir sıra işləri məsumlara həvalə etməsinə inanmaq. Müt.
¹⁷ Kiçik qeyb dövrü. Müt.
¹⁸ Xəbəri-vahiddən yuxarı, mütəvatir həddindən aşağı. Müt.
¹⁹ Nəyə dəlalət etməsi və mənası. Müt.
²⁰ Məntiq elmində hökmlər iki yerə bölünür: sadə və mürəkkəb hökmlər. Sadə hökmlər özləri də ümumi və ya xüsusi olmaqla iki yerə bölünürlər. Bu ümumi və xüsusi hökmlər də iqrari və ya inkari ola bilərlər. Buna əsasən sadə hökmlər dörd cür olur: 1-ümumi iqrari, 2-ümumi inkari, 3-xüsusi iqrari, 4-xüsusi inkari. Bunların hər birinə aid misal göstərək:
1-Bütün ağaclar canlıdır; 2-Heç bir ağac canlı deyil; 3-Bəzi canlılar ağacdır; 4-Bəzi canlılar ağac deyil. Burada qeyd olunan “bütün”, “heç bir”, və “bəzi” sözləri kvantor sözlərdirlər. Əhməd İsmayılın iddiasına görə rəvayətdə kvantor (“bütün” sözü) işlənmədiyinə görə cümlə “xüsusi hökm” hökmündədir. Başqa sözlə, cümlədə “bütün” sözü işlənmədiyinə görə, cümlənin mənası belə olur: “Bəzi müşahidə iddiası edən kəslər yalançıdırlar”. Lakin o bununla çox böyük bir səhv etmişdir ki, az sonra aydın olacaq. Müt.