"Vəsiyyət" hədisinin mətninin tənqidi
Vəsiyyət hədisinin sənədinin araşdırılması bitdikdən sonra hədisin mətni ilə tanış olmaq və onun deyilən mətləbə dəlalət edib etmədiyini, bu şəxslərin iddia etdiyi şeyə uyğun gəlib gəlmədiyini aydınlaşdırmaq lazımdır.
[pagename:"Vəsiyyət" hədisinin mətninin tənqidi|Birinci dəlil|İkinci dəlil|Üçüncü dəlil]
Mətnin müzakirəsinə başlamazdan qabaq deyim ki, yadıma gəlir ki, bir dəfə Nəcəfin fəzilətli şəxslərindən biri öz ustadından “Sabah” duasının sənədi barədə soruşdu və onun mötəbər olub olmadığı barədə sual verdi. Ustadı belə cavab verdi: “Ya mən dəllə əla zatihi bi-zatih”. (Ey öz zatına öz zatı ilə dəlalət edən).1 Yəni, “sabah” duasının mətni elə onun məsumdan sadir olmasına və səhihliyinə dəlalət edir.
Həmçinin onlardan biri mənə belə nəql etdi ki, Şeyx Vəhid Xorasanidən (damə zilluhuş-şərif) “Camiə” ziyarətnaməsinin sənədi barədə sual soruşulmuş və o da cavab vermişdir ki, elə ziyarətnamənin mətni onun məsumdan sadir olmasına və səhihliyinə ən böyük dəlildir.
Necə ki, mətn sadirolmanın səhihliyinə şahidlik edə bilir, eləcə də ola bilir ki, mətn hədisin qondarma və yalan olmasına şahidlik edir. Buna əsasən də bu rəvayətin mətninin araşdırılması olduqca əhəmiyyətlidir. Xüsusən nəzərə aldıqda ki, Əhməd İsmayılın ardıcılları bütün əqidələrini bu hədisin üzərinə qurmuşlar.
Allahın bəsirət əta etdiyi hər bir kəs gərək vəsiyyət hədisinin mətni üzərində bir neçə yerdə dayana:
Birinci yer: Deyir: “Vəfat etdiyi gecə Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) Əliyə (əleyhis-səlam) dedi: Ey Əbəl-Həsən, bir vərəq və mürəkkəb gətir. Bundan sonra Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) öz vəsiyyətini imla etdi”.
Rəvayətin bu hissəsi hadisənin baş verdiyi vaxtı açıqlayır və bildirir bu, Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) vəfat etdiyi gecədir. Habelə bildirir ki, vəsiyyət Əmirəl-mömininə (əleyhis-səlam) edilmişdir.
Qeyd etmək lazımdır ki, Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) vəfat etdiyi gün söylədiyi vəsiyyətdən bəhs edən hədislər təkcə bu hədislə məhdudlaşmır. Əksinə, həmin gün deyilən vəsiyyətlə bağlı mövcud olan rəvayətlər müxtəlif təriqlərlə və müxtəlif sözlərlə nəql olunmuşdur. Necə ki, bir qədər sonra belə rəvayətlərdən bir neçəsini qeyd edəcək və açıqlayacağıq. Biz bilmirik nə üçün Əhməd İsmayıl və təbliğatçıları digər rəvayətləri qoyub məhz bu rəvayətdən yapışmışlar?!
Əgər insaflı və dürüst tədqiqatçı hər hansısa bir mövzunu araşdırmaq istəsə, qəti nəticəyə yetişmək üçün gərəkdir ki, həmin mövzu ilə bağlı bütün mətnləri bir araya toplasın və bundan sonra arındırma və təmizləmə mərhələsinə başlasın. Lakin heç bir dəlil və sübut olmadan və yalnızca nəfsi istəkləri üzündən müəyyən bir mətndən yapışsa və digər mətnləri bir kənara qoysa, o zaman bu insaflı tədqiqatçının üslubuna zidd olacaq.
İkinci yer: Rəvayətdə deyilir: “Ey Əli, həqiqətən də məndən sonra on iki imam olacaq və onlardan sonra da on iki məhdi olacaq”.
Bu cümlə rəvayətin ən mühüm cümlələrindən biridir. Ona görə ki, Əhməd İsmayılın iddiası “on iki İmamdan (əleyhimus-səlam) sonra on iki məhdinin gəlməsi” məsələsi üzərə qurulub.
Baxmayaraq ki, Əhməd İsmayıl və onun dəstəkləyənlər bu rəvayətdən yapışaraq onun özlərinin ən mühüm dəlilləri qərar vermişlər, lakin elə rəvayətin özü onların etiqadlarını yerlə bir edir. Ona görə ki, rəvayətdə qeyd olunur ki, on iki imamdan sonra on iki məhdi gələcək. Bu isə ona dəlalət edir ki, bu məhdilər imam deyillər. Əgər onlar imam olsaydılar, o zaman başqlarını “imam”, onları isə “məhdi” adlandırılmağın bir mənası olmazdı. Halbuki, Əhməd İsmayıl imamət iddiası edir. Necə ki, bunu daha sonra onun və onu təbliğ edənlərin sözlərində görəcəksiniz. Habelə daha sonra “məhdilər” deyərkən nə nəzərdə tutulduğu da izah ediləcək, inşəallah.
Biz daha öncə qeyd etdik ki, İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra baş verəcək hadisələrdən bəhs edən rəvayətlər üç qurupa bölünür. Əhməd İsmayıl və dəstəkçiləri İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) nəslindən on iki məhdinin olacağını deyən rəvayətlərdən yapışmışlar. Lakin onların dedikləri doğru deyildir. Bunun üçün bir neçə dəlilimiz vardır:
____________________________________________________________________________
1 Bu cümlə mübarək “Sabah” duasında gələn bir cümlədir. (Müt.)
[page]
BİRİNCİ DƏLİL
Baxmayaraq ki, şiənin böyük keçmiş alimləri bu rəvayətlərlə tanış olmuşlar, lakin onların heç biri bu fikri qəbul etməmişlər.
Şeyx Müfid kimi tanınan Muhəmməd ibn Muhəmməd ibn Numan (quddisə sirruh) (vəf. 413 h.q.) demişdir:
Qaimdən (əleyhis-səlam) sonra heç kəsin dövləti olmayacaq. Yalnız bir rəvayətdə bildirilir ki, onun övladları (hakimiyyət) edəcəklər - əgər Allah bunu istəsə. Lakin rəvayətin dediyi bu söz qəti və dəqiq deyildir. Rəvayətlərin əksəriyyəti belədir ki, bu ümmətin Məhdisi (əleyhis-səlam) qiyamətdən qırx gün əvvəl dünyadan köçəcək. Bu zaman hərc-mərclik baş verəcək. Ölülərin dirilməsinin və hesab və cəza gününün başlamasının əlaməti aşkar olacaq. Allah nə baş verəcəyini daha yaxşı bilər. (əl-İrşad, 2/387)
Şeyxut-taifə Şeyx Tusi (quddisə sirruh) (vəf.460 h.q.) vəsiyyət hədisini nəql etdiyi həmin kitabda deyir:
O şəxslərə gəlincə ki, deyirlər: “Xələfin övladı var və imamlar on üçdürlər”, bu şəxslərin sözləri İmamların (əleyhimus-səlam) on iki nəfər olması barədə gətirdiyimiz dəlillərə əsasən batildir. Bu söz bir kənara atılmaldır. Özü də bu firqələr hamısı – Allaha həmd olsun ki – aradan gediblər və onların sözünü deyən bir kimsə qalmayıb. Bunun özü bu sözlərin batilliyinə dəlildir. (əl-Ğeybə, səh.228)
Əbu Əli Fəzl ibn Həsən ət-Təbərsi (quddisə sirruh) (vəf. 548 h.q.) deyir:
Səhih rəvayət deyir ki, Məhdinin (əleyhis-səlam) dövlətindən sonra dövlət yoxdur. Yalnız bir rəvayətdə deyilir ki, onun övladları onun yerinə keçəcəklər – əgər Allah bunu istəsə. Lakin o da qəti və sabit deyildir. Rəvayətlərin əksəriyyəti bildirir ki, o Həzrət (əleyhis-səlam) qiyamətdən qırx gün qabaq dünyadan köçəcək. Bu zaman hərc-mərclik baş verəcək. Ölülərin dirilməsinin və qiyamətin başlamasının əlaməti aşkar olacaq. Allah daha yaxşı bilər.(İlamul-vəra, 2/295)
Əllamə Əli ibn İsa əl-İrbili (quddisə sirruh) (vəf.693 h.q) deyir:
Rəvayət edilib ki, Qaimin (əleyhis-səlam) dövlətinin müddəti on doqquz ildir. Daha əvvəl də dediyimiz kimi bu illərin günləri uzanacaq. Bu, necəliyi bizim üçün gizli olan bir işdir. Bu barədə bizə Allahu-təalanın məsləhət bildiyi qədər nəql edilib. Biz bu iki işdən hansı birinin səhih olduğunu dəqiq bilmirik. Baxmayaraq ki, (bu müddətin) yeddi il olduğunu deyən rəvayətlər daha çox və daha aşkardırlar. Qaimdən (əleyhis-səlam) sonra heç kəsin dövləti olmayacaq. Yalnız bir rəvayətdə bildirilir ki, onun övladları hakimiyyət edəcəklər - əgər Allah bunu istəsə. Lakin bu söz qəti və dəqiq deyildir. Rəvayətlərin əksəriyyəti belədir ki, bu ümmətin Məhdisi (əleyhis-səlam) qiyamətdən qırx gün əvvəl dünyadan köçəcək. Bu zaman hərc-mərclik baş verəcək. Ölülərin dirilməsinin və hesab və cəza gününün başlamasının əlaməti aşkar olacaq. (Kəşful-ğummə, 3/266)
Zeynud-din Əli ibn Yunis əl-Amuli əl-Bəyazi (quddisə sirruh) (vəf. 877 h.q.) deyir:
Məhdinin (əleyhis-səlam) dövlətindən sonra bir dövlət yoxdur. Yalnız şaz2 bir rəvayətdə ondan sonra övladlarının hakimiyyət edəcəyi gəlmişdir. O rəvayət İbn Abbas vasitəsilə Peyğəmbərdən (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) rəvayət edilmişdir: “Əvvəlində mən, axırında İsa ibn Məryəm, ortasın da Məhdi olan ümmət həlak olmayacaq”. Bunun kimi başqa bir rəvayət də Ənəsdən nəql edilmişdir. Bu iki rəvayət Məhdinin (əleyhis-səlam) dövlətindən sonra dövlət olacağına dəlalət edir. Lakin rəvayətlərin əksəriyyəti bildirir ki, o Həzrət (əleyhis-səlam) qiyamətdən qırx gün əvvəl dünyadan köçəcək. Həmin vaxt hərc-mərclik vaxtıdır. Həmin vaxt ölülərin hesab üçün qəbirlərdən çıxacağı (günün) əlaməti zahir olacaq. (əs-Siratul-Mustəqim, 2/254)
Əllamə Şeyx Muhəmməd Baqir Məclisi (quddisə sirruh) (vəf. 1110 h.q.) “on iki məhdi” rəvayətini qeyd etdikdən sonra deyir:
Bu rəvayətlər məşhurun xilafınadır. (Biharul-Ənvar, 53/148)
Şeyx Muhəmməd ibn Həsən Hürr Amuli (quddisə sirruh) (vəf. 1104 h.q.) məhdilərdən bəhs edən rəvayətlərlə İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) qiyamətdən qırx gün qabaq dünyadan köçməsini bildirən rəvayətlərin bir-biri ilə uyğun gəlməməsi məsələsini müzakirə edərkən deyir:
On iki imamdan sonra on iki nəfərin gələcəyini bildirən hədislərə gəlincə, məlumdur ki, bu hədislər nadirlikləri, azlıqları və çoxlu ziddiyyətlərə malik olmaları səbəbindən (necə ki, bəzilərinə işarə etdik) yəqin və qətiyyət hasil etmirlər. Hədislər təvatür etmişdir ki, imamların sayı on ikidir; onların dövlətləri qiyamətədək davam edəcək; onların on ikinciləri vəsilərin və imamların sonuncusudur, xələfdir; həmçinin, imamlar qiyamətədək İmam Hüseynin (əleyhis-səlam) nəslindəndirlər və s. Əgər onlardan sonra başqa on iki nəfərin imamətini iqrar etmək bizə vacib olsaydı, o zaman bizə mütəvatir nəsslər (hədislər) çatardı. (əl-İyqaz minəl-həcə fi əl-Burhan əla ər-Rəcə, səh.368)
Seyyid Abdullah Şübbər (quddisə sirruh) (vəf.1342 h.q.) deyir:
“Necə ola bilər, bir halda ki, bu rəvayətlərin zahiri İmamların (əleyhimus-səlam) sayının on iki olduğunu bildirən mütəvatir rəvayətlərlə ziddiyyət təşkil edir. Hətta məzhəbin zəruri (etiqadı ilə) və əqli və nəqli dəlillərlə ziddiyyət təşkil edir. Buna əsasən də bu rəvayətləri təvil etmək və mənalandırmaq lazımdır. Onlar üçün bir neçə məna qeyd etmişlər”. (Məsabihul-Ənvar, 1/382)
Əhməd İsmayıl və onun yardımçıları Şeyx Səduqun (quddisə sirruh) “Kəmalud-din” kitabında dediyi sözü dəlil olaraq göstərmək istəmişlər. Belə ki, Şeyx deyir:
İmamların (əleyhimus-səlam) sayı on ikidir. Onların on ikincisi yer üzünü düzlük və ədalətlə dolduracaq şəxsdir. Ondan sonra isə özündən sonra imam olduğunu bildirdiyi şəxs (onun yerində) olacaq, yaxud da qiyamət qopacaq. Biz yalnız on iki imamı təsdiq etməyə və on ikinci İmamın (əleyhis-səlam) özündən sonra olacağını dediyi şeyə etiqad etməklə mükəlləfik.3
Cavab: Bu sözü Şeyx Səduq (quddisə sirruh) zeydi məzhəbindən olan bir şəxsin iradına cavab olaraq demişdir. Həmin irad bundan ibarət idi ki, on ikinci imam dünyadan köçdüyü zaman, yer üzü ilahi höccətsiz qalacaq. Bu isə necə ola bilər? Şeyxin cavabı isə belə idi ki, biz on iki İmama (əleyhis-səlam) iman gətirməklə mükəlləfik. Onlardan sonra baş verənlər isə zühur dövrünə aiddir. Bizə o zamanla bağlı barəsində səhih dəlil olmayan hər hansısa bir şeyə etiqad etmək vacib deyil.
Şeyx Səduqun (quddisə sirruh) sözü açıq-aydın onu göstərir ki, şiələrə on iki İmamdan (əleyhis-səlam) sonra məhdilərin olacağına etiqad etmək vacib deyildir. Onun sözünün dəlalət etdiyi yeganə şey bundan ibarətdir ki, İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra hər hansısa bir imam ola bilər. Burada “on iki məhdi”dən söhbət getmir. Mümkündür burada rəcət nəzərdə tutulmuş olsun. Bu mənada ki, “İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra hər hansısa bir imam ola bilər” deyərkən İmamların rəcət edəcəyi nəzərdə tutulub. Necə ki, bir çox hədislərdə xəbər verilmişdir ki, İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra rəcət edəcək. İmam Hüseyndən (əleyhis-səlam) sonra da digər İmamlar (əleyhimus-səlam) rəcət edəcəklər. Xüsusən də nəzərə almaq lazımdır ki, şeyx bunu bir ehtimal olaraq qeyd edib. Necə ki, ehtimal edib ki, on ikinci İmamın (əleyhis-səlam) ölümündən sonra qiyamət də baş verə bilər. Vacib əqidələr isə ehtimallarla deyil, qətilik və yəqin əsasında qəbul edilərlər.
Həmçinin, Əhməd İsmayılın yardımçılarından olan başqa bir nəfər Şərif Mürtəzanın (quddisə sirruh) bu sözünü dəlil gətirmək istəmişdir:
Biz qəti şəkildə deyə bilmərik ki, Sahibəz-zəman Muhəmməd ibn Həsənin (əleyhis-səlam) dünyadan köçməsi ilə təklif də aradan gedəcək. Əksinə, ola bilər ki, dünya ondan sonra da uzun müddət öz yerində qalsın. Ondan sonra zəmanənin imamlardan boş qalması mümkün deyil. Ola bilər ki, ondan sonra dini hifz edən və onun əhlinin maraqlarını qoruyan bir neçə imam olsun. Bu (sözləri) demək bizə imamət məsələsində tutmuş olduğumuz yolda zərər yetirməz. Ona görə ki, boynumuzda təklif olan və etməmiz gərəkən iş, bu on iki nəfər şəxsin imamətini tanımaq və onu yaxşıca dərk etməkdir. Çünki bu məsələ ixtilaflı və mühüm məsələdir. Buna (on iki imamdan sonra kimlərinsə gəlib gəlməməyinə) etiqad etmək bizi “on iki imamçı” olmaqdan çıxarmaz. Çünki bizim yanımızda bu söz (“on iki imamçı” sözü) on iki imamın imamətinin vacib olduğuna etiqad edən şəxslərə deyilir. Biz də buna etiqad etmişik. Bu məzhəbdə bizimlə eyni fikirdə olan yoxdur. Beləcə bu adla yalnız biz tanınmışıq. (Rəsail əl-Murtəza, 3/146)
Cavab: Şərif Mürtəza (quddisə sirruh) nə demək istədiyini bu söz ilə bəyan edib: “Ona görə ki, boynumuzda təklif olan və etməmiz gərəkən iş, bu on iki nəfərin imamətini tanımaqdır”. On ikinci imamdan sonra baş verənlər isə hazırkı dövrdə bizim təklifimiz deyil. Ona görə ki, bu barədə əlimizə qəti dəlillər çatmayıb. Mən bilmirəm bu şəxslər bu söz necə dəlil gətirmək istəyirlər?! Bir halda ki, söz onların əleyhinədir!
Əgər Şərif Mürtəza və Şeyx Səduq kimi məsumun (əleyhis-səlam) zamanına yaxın bir zamanda yaşayan şəxslər “məhdilər” məsələsinin etiqad edilməsi vacib olan məsələ hesab etmirlərsə, bu zəmanənin cılız şəxsləri necə istəyirlər ki, camaatı bu məsələyə etiqad etdirsinlər?!
Həmçinin, Seyyid Muhəmməd Sadiq Sədrin (quddisə sirruh) “Tarixu ma bədəz-zuhur” kitabında İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra məhdilərin hakim olacağı barədə dediyi sözü dəlil gətirmişlər.
Cavab: Seyyid Muhəmməd Sadiq Sədr (rəhiməhullah) sonradan bu fikrindən udul edərək dönmüşdür. Belə ki, “Bəhsun həvlə ər-rəcə” kitabında bunu qeyd etmiş və demişdir:
Hal-hazırda bəhsimiz Allah Rəsulundan (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) sonrakı xilafət deyil, Məhdidən (əleyhis-səlam) sonrakı xilafət barədədir. Bu mövzuda iki ehtimal və ya nəzəriyyə vardır:
Birinci nəzəriyyə: Ondan sonra hakimiyyətə övladları gələcək. Hansılar ki, öz növbələrində saleh şəxsiyyətlər olacaqlar. Onları həzrət Məhdi (əleyhis-səlam) özü tərbiyə etmiş olacaq və cəmiyyət qarşısında onların xəlifəliklərini elan edəcək. “Tarixu ma bədəz-zuhur” kitabında bu fikrin daha yaxın olduğunu söyləmişik.
İkinci nəzəriyyə: Ondan sonra hakimiyyətə məsum ata-babaları (əleyhimus-səlam) gələcək. Bu zaman onlar Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra yer üzünə hakimilik etməkdən ötrü rəcət edib həyata qayıdacaqlar; ya hamılıqla, ya da bəziləri. Habelə, qayıdarkən ya – o günün məsləhətinə əsasən – öz əvvəlki ardıcıllıqları ilə deyil, dağınıq şəkildə qayıdacaqlar, ya da tərsinə sıra ilə. Yəni, rəcətləri axırıncıdan başlayacaq. Əvvəlcə İmam Həsən Əsgəri (əleyhis-səlam) qayıdacaq, sonra onun atası İmam Hadi (əleyhis-səlam), sonra onun atası İmam Təqi (əleyhis-səlam) və s. bu şəkildə. Biz dini cəhətdən birinci nəzəriyyənin səhih olduğuna hökm edə bilmərik. Bu nəzəriyyə maddi baxışdan qaynaqlanır. Çünki bu nəzəriyyə insanın öldükdən sonra həyata qayıtmasını uzaq hesab etmək səbəbindən ortaya çıxmışdır. Buna əsasən, ən azından bizim məzhəbdə qaydanın gərəyi olaraq düzgün olan nəzəriyyə ikinci nəzəriyyədir. Bunun bir neçə səbəbi vardır ki, onlardan aşağıdakılarını qeyd edə bilərik:
Birinci səbəb: Bu nəzəriyyənin Qurana müvafiq olması. Necə ki, daha sonra “dəbbətül-ərz” (yerdən çıxan canlı) ayəsinin təfsirinin Əmirəl-mömininə (əleyhis-səlam) aid olmasını izah edərkən aydın olacaq. Deməli, belə nəticə əldə edilir ki, İmamların (əleyhimus-səlam) qayıtmaları və rəcət etmələri icmali olaraq sabitdir. Çünki Əmirəl-möminin də (əleyhis-səlam) onlardandır. Belə olduğu təqdirdə ki, deyə bilirik ki: İmamlar qayıdacaqlar, hərçənd bu təkcə Əmirəl-mömininin (əleyhis-səlam) qayıtması ilə olsa belə.
İkinci səbəb: Bu barədə bizim çoxlu rəvayətlərimiz var. Rəcətdən bəhs edən rəvayətlərin əksəriyyəti İmamların (əleyhimus-səlam) qayıdacaqlarına işarə edir. Onlardan başqalarının qayıdacaqlarına işarət edən rəvayətlər isə azdırlar. Bu, həmin rəvayətlərlə tanış olan hər kəsə məlumdur və hal-hazırda biz həmin rəvayətləri gətirmək imkanında deyilik.
Üçüncü səbəb: Biz “Tarixu ma bədəz-zuhur” kitabında demişdik ki, cəmiyyət hidayət və iman baxımından getdikcə dərinləşir və möhkəmlənir. Hidayət imamının vəfatından sonra tənəzzül etməyə başlamır. Əksinə, yüksəlişə davam edir. Bu, mənəvi rəcətin birinci qismi barəsində danışarkən dediyimiz sözə də uyğun gəlir. Əgər belə olarsa, o zaman cəmiyyət getdikcə tənəzzül edən və ya olduğu vəziyyətdə duran bir rəhbərliyə deyil, getdikcə inkişaf edən və yüksələn bir rəhbərliyə ehtiyac duyar.
Məlumdur ki, İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonrakı hakimiyyətlə bağlı birinci nəzəriyyəni qəbul etmiş olsaq, o zaman rəhbərlik olduğu vəziyyətdə duran və hətta tənəzzül edən bir rəhbərlik olacaq. Çünki İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra bu hakimləri daha da dərinləşən (və inkişaf edən) bir tərbiyə ilə kim tərbiyə edə biləcək? Ən çoxu bu olacaq ki, həzrət Məhdi (əleyhis-səlam) özündən sonrakını tərbiyə edəcək, o da özündən sonrakını, o da özündən sonrakını və s.4 (Bəhsun həvlə ər-rəcəh, səh.19)
Alimlərimizin sözləri bunlar idi. Bu sözlər ona dəlalət edir ki, İmam Höccətdən (əleyhis-səlam) sonra o həzrətin övladlarının dövləti yoxdur və bu barədə varid olan rəvayətlər höccət deyillər.
Maraqlısı budur ki, Əhməd İsmayıl özünün çapdan çıxan ilk kitabında müsəlman şəxsə etiqad etməsi vacib olan əqidələri sadalamış, lakin yaxından-uzaqdan məhdilər məsələsinə toxunmamışdır. Belə ki, deyir:
İman edilməsi gərəkən ən əsas etiqadlar Bəqərə surəsinin axırında qeyd olunan etiqadlardır. Bunlar həmin etiqadlardır ki, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) onlara iman gətirmişdir. Bunlar: Allaha iman, mələklərə iman, səmavi kitablara iman, elçilərə (göndərilənlərə) iman; istər peyğəmbərlər olsun, istər vəsilər, istərsə də subhan olan Allah tərəfindən göndərilən hər hansı bir şəxs. Hətta yalnız dünyəvi rəhbərlik üçün göndərlmiş olsa belə, məsələn, Talut kimi. Hər bir müsəlman vahid, əhəd, fərd və saməd olan Allaha iman gətirməlidir. Muhəmmədin (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) peyğəmbərliyinə iman gətirməlidir. Mələklərə, kitablara, keçmiş peyğəmbərlərə, onların vəsilərinə və şəriətlərinə iman gətirməlidir. Onlara ehtiram etməlidir, hərçənd nəsx olunmuş olsalar belə. Çünki bu şəriətlər nə vaxtsa Allahın yer üzərindəki şəriəti olmuşlar. Müsəlman olan şəxs Muhəmməd peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) on iki vəsisinə iman gətirməlidir. Onlardan nəql edilən səhihliyi sübuta yetmiş hədisləri qəbul etməlidir. Həmçinin, hər bir müsəlmana vacibdir ki, həzrət Muhəmmədin (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) vəsilərinin on ikincisinin İmam Muhəmməd ibn Həsən (əleyhis-səlam) olduğuna iman gətirsin. Etiqad etsin ki, o bu günədək sağdır və yaşayır. Babası (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) qiyam etdiyi kimi qılıncla qiyam edəcək. Hər bir müsəlmana onu dost tutmaq, onu candan, maldan və övladdan irəli bilmək, onun sözünün ucalması, işinin və məzlumiyyətinin aşkar olması üçün iş görmək, dövlətinə hazırlıq görmək, düşmənini düşmən tutmaq vacibdir... (əl-Əcəl, səh.28)
Deməli, bu dəstənin imamı Əhməd İsmayılın etirafına əsasən, məhdilər məsələsi vacib etiqadlardan deyil. Belə ki, o qeyd edir ki, vacib olan on iki vəsiyə iman gətirməkdir. Əgər on iki məhdiyə etiqad etmək də vacib olsaydı, onda gərək belə deyəydi: “Vacibdir ki, iyirmi dörd vəsiyyə iman gətirilə”. Lakin bilmirik nə dəyişib!
____________________________________________________________________________
2 Məşhurun ziddinə olan rəvayət. (Müt.)
3 Yəni, əgər özündən sonra bir imamın olacağını desə, həmin imama, qiyamətin baş verəcəyini desə həmin qiyamət xəbərinə etiqad etməklə mükəlləfik. (Müt.)
4 Beləcə hakimiyyət ən yaxşı halda olduğu vəziyyətdə duran bir hakimiyyət olacaq. Bu isə getdikcə inkişaf edən cəmiyyəti idarə etməyə kifayət etməyəcək. (Müt.)
[page]
İKİNCİ DƏLİL
İkinci dəlil bundan ibarətdir ki, məhdilərdən hakimiyyətindən bəhs edən rəvayətlər, mütəvatir olub Əhli-Beyt İmamların (əleyhimus-səlam) qayıdışlarından xəbər verən və onların ilk qayıdanlarının İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) olduğunu bildirən rəcət rəvayətləri ilə ziddiyyət təşkil edirlər.
Əhməd İsmayılın ardıcılları bu iki qisim rəvayətlərin bir-birləri ilə ziddiyyət təşkil etməsi məsələsini həll etməyə çalışmış və demişdir:
Yenidən mövzuya qayıdır və deyirəm: İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra məhdilərin hakimiyyət etməsi məsələsi ilə rəcət arasında heç bir ziddiyyət yoxdur. Belə ki, məhdilərin hakimiyyəti Qaimdən (əleyhis-səlam) dərhal sonra başlayacaq. İmam Məhdinin övladlarından olan on ikinci məhdi(nin ölümün)dən sonra isə rəcət başlayacaq. Onun övladı olmayacaq. Çünki o İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) vəsilərinin sonuncusudur. Onunla imamətin (bir) övlad(dan digər övlada ötürülməsi) sona yetəcək. Beləcə İmam Hüseynin (əleyhis-səlam) qayıdışı ilə rəcət başlayacaq və məhdilərin sonuncusunun qüsulu və dəfni işini İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) yerinə yetirəcək. (əl-Vəsiyyətu vəl-Vəsi, Əhməd əl-Həsən, səh.100)
Bəlkə də rəvayətlərlə tanış olmayan şəxslərə elə gələcək ki, bu izah yaxşı izahdır və bu, qeyd olunan iki qisim rəvayətlər arasında uyğunluq yaratmağa çalışan yaxşı cəhddir. Lakin bir dəstə rəvayət bu növ uyğunluğun olmasını batil edir. Çünki bu rəvayətlər bildirirlər ki, rəcət bu şəxsin iddia etdiyi kimi məhdilərin sonuncusu ilə deyil, on ikinci İmamla (əccəlallahu-təala fərəcəhuş-şərif) başlayır.
Belə rəvayətlərə misal olaraq aşağıdakılar göstərə bilərik:
Birinci: Cumadə və Rəcəb ayları arasında baş verəcək İmam Muhəmməd ibn Həsənin (əleyhis-səlam) zühur əlamətlərindən bəhs edən rəvayətlər.
Şeyx Müfid “əl-İrşad” kitabında deyir:
Əbdül-Kərim əl-Xəsəmi rəvayət edib dedi: Əba Əbdillaha (əleyhis-səlam) dedim: “Qaim (əleyhis-səlam) nə qədər hakimiyyət edəcək?” Buyurdu: “Yeddi il. Lakin günlər və gecələr onun üçün uzanacaq. Onun illərinin biri ili sizin on ilinzə bərabər olacaq. Beləcə onun hakimiyyət illəri sizin illərinizlə yetmiş il olacaq. Onun qiyam etmə vaxtı yaxınlaşdıqda Cümadəl-axirə ayı və Rəcəb ayının on günündə elə bir yağış yağacaq ki, məxluqat hələ belə yağış görməyib. Allah bu yağışla qəbirlərdəki möminlərin ətlərini və bədənlərini bərpa edəcək. Sanki mən onların başlarındakı torpağı çırpa-çırpa Cuheynə tərəfdən gəldiklərini görürəm”. (əl-İrşad, 2/381)
Məlumdur ki, rəvayətdə barəsində sual soruşulan “Qaim”, on ikinci İmamdan başqası deyil. Ona görə ki:
1) Rəvayət onun (əleyhis-səlam) qiyamının əlamətinin nə olduğunu bəyan etmək məqsədilə deyilib. Məhdilərin sonuncusunun (var olacağını fərz edərsək) hakimiyyəti üçün isə onu özündən əvvəlki məhdilərdən ayıracaq bir əlamətə ehtiyacı yoxdur. Ona görə ki, onların hamısı on ikinci İmamın (əleyhis-səlam) təsis etdiyi ilahi ədalət dövlətində olacaqlar.
2) Sual verən şəxs İmam Məhdi Müntəzər (əleyhis-səlam) barədə sual verir. Sual verənin məhdilərin sonuncusu barədə sual verməsi mümkün deyil. Ona görə ki, məhdilər məsələsi Nazim əl-Uqeylinin iddia etdiyi kimi gizli qalmış məsələlərdəndir.
Belə ki, Nazim əl-Uqeyli deyir:
“Bu heç də təəccüblü deyil. Əhli-Beytdən (əleyhimus-səlam) nəql edilən bir neçə rəvayətdə gəlmişdir ki, Qaim gizli qalmış və insanların uzaq düşdükləri bir işə tərəf dəvət edəcək. Bu məsələ (məhdilər məsələsi) gizli qalmış və insanların alim və cahil qarışıq hamısının uzaq düşdükləri ən mühüm işlərdən biridir”.
İndi ki, məhdilər məsələsi gizli və qaranlıq bir məsələdir, o zaman sual verənin sonuncu məhdi barədə sual verməsi uzaq ehtimaldır. Necə ki, özləri deyirlər ki, insanların əksəriyyəti ümumiyyətlə məhdilər məsələsindən bixəbərdirlər, o ki qala məhdilərin sonuncusu barədə sual verələr.
Rəvayətdə barəsində sual soruşulan “Qaim” adlı şəxs ixtilafsız İmam Muhəmməd ibn Həsən Əsgəridir (əleyhis-səlam). Çünki bu adla yalnız o nəzərdə tutulur. Rəcət də onun zühuru ilə başlayacaq. Hətta rəcət həmçinin onun qiyamının əlamətidir. Bu, Uqeylinin dediyi fikrin batilliyini sübut edir.
Bu deyilənlərə Cumadə və Rəcəb ayları arasında rəcət baş verəcəyini bildirən başqa bir dəstə rəvayətlərin olduğunu da əlavə edin. Məsələn, “Muxtəsəru bəsairid-dərəcat” kitabında gələn bir rəvayətdə deyilir:
Əmirəl-möminin (əleyhis-səlam) buyurdu: “Bizim işimiz çətindir və çətinlik tələb edir.5 Onu yalnız müqərrəb mələk və ya mürsəl peyğəmbər, və yaxud da Allahın qəlbini imanla imtahan etdiyi bəndə daşıya bilər. Bizim sözümüzü yalnız möhkəm qalalar, əmin sinələr və aram düşüncələr dərk edə bilər. Təəccüb, çox təəccüb Cumadə və Rəcəb arasında baş verəcək hadisələrə görə”. “Şərətətul-xəmis”dən6 olan bir şəxs dedi: “Nə üçün təəccüb edirsiniz, ey möminlərin əmiri?” Buyurdu: “Niyə də təəccüb etməyib. Sizin barənizdə artıq hökm verilib. Lakin söz başa düşmürsünüz. Bilin, içlərində ölüm olan səslər (şivənlər) olacaq. Bitkilər biçiləcək, ölülər artacaq. Təəccüb, çox təəccüb Cumadə və Rəcəb arasında baş verəcək hadisələrə”. Həmin şəxs yenə də dedi: “Nədir o şey ki, hələ də ona təəccüb edirsiniz?” Buyurdu: “Bundan da təəccüblü nə ola bilər ki, ölülər dirələrin boyunlarını vuracaq”. Dedi: “Bu necə olacaq, ey möminlərin əmiri?” Buyurdu: “And olsun dənəni yarıb məxluqatı yaradan, sanki onları görürəm ki, Kufə küçələrini doldurmuşlar. Qılınclarını sırıb çiyinlərinə qoymuş, Allahın, Onun Rəsulunun və möminlərin bütün düşmənlərini qılıncdan keçirirlər. Bu həmin sözdür ki, Allah buyurur: “Ey iman gətirənlər! Allahın qəzəb etdiyi bir qövmü özünüzə başçı, dost və köməkçi götürməyin. Onlar kafirlər qəbir əhlin(in dirildiləcəyin)dən ümidlərini kəsdikləri kimi ümüdsizdirlər” (Mumtəhinə surəsi, 13). (Biharul-Ənvar, 53/81)
Hətta İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) əshabının sayına işarət edən bəzi rəvayətlər o həzrətə yardım etmək üçün dirilib dünya həyatına qayıdacaq ölülərdən bəzilərinin adlarını qeyd etmişdir.
O cümlədən: Şeyx Təbərinin “Dəlailul-İmamə” kitabında İmam Sadiqdən (əleyhis-səlam) nəql etdiyi bir hədisdə (hansı ki, orada həzrət Sadiq (əleyhis-səlam) İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) əshabının sayının üç yüz on üç olduğunu buyurur) həzrət deyir:
“Və yeddi nəfərdən ibarət olan Əshabi-Kəhf: Maksilmina və yoldaşları onun əshabından olacaqlar”. (Dəlailul-İmamə, səh.304)
Əhməd İsmayılın ardıcılları bu hədisi təvil edə bilmirlər. Ona görə ki, qəti şəkildə qəbul edilən məsələlərdəndir ki, üç yüz on üç nəfər ənsarı olacağı bildirilən imam İmam Məhdidir (əleyhis-səlam), məhdilərin sonuncusu deyil.
Bununla yanaşı, onlar bu hədisdən istifadə edərək iddia edirlər ki, Əhməd İsmayıl İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) əshabındandır; ona görə ki, onun adı Əhməddir və o Bəsrədəndir.
Nazim əl-Uqeyli deyir:
“Sadiqdən (əleyhis-səlam) nəql olunan uzun bir hədisdə həzrət, Qaimin (əleyhis-səlam) əshabının adlarını sadalayır və deyir: Bəsrədən: Əbdür-Rəhman ibn Ətəf ibn Səd, Əhməd, Muleyh və Həmmad ibn Cabir”. (əl-Bəlağul-Mubin, səh. 3)
Hörmətli oxucuların diqqətinə çatdırmaq istəyirəm ki, Nazim əl-Uqeyli bu hədisi “Bişarətul-İslam” kitabından nəql edib və bu kitab “Dəlailul-İmamə” kitabından sonra yazılıb. Bunun səbəbi ondan ibarətdir ki, “Bişarətul-İslam” kitabında qeyd olunana əsasən, İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) köməkçilərindən biri Bəsrədən olan Əhməd adlı bir şəxsdir. Halbuki, hədisin əsl mənbəsi olan “Dəlailul-İmamə” kitabında (hansı ki, “Bişarətul-İslam” kitabının müəllifi də hədisi buradan nəql edib) belə qeyd olunur: “Bəsrədən: ...Əhməd ibn Muleyh!” Bu onu göstərir ki, adı çəkilən şəxs Əhməd İsmayıldan ayrı bir şəxsdir!
Buna məhz ona dəlalət edir ki, bu şəxslər həva-həvəs əhlidirlər, haqqı istəmirlər və istəkləri batilə yardım etməkdir!
Mən əminəm ki, Uqeyli “Bişarətul-İslam” kitabının müəllifinin bu xütbənin ardınca verdiyi bu şərhi oxuyub:
“Bu nüsxədə çoxlu səhvlər vardır. Orada bəzi hərflər düşmüşdür. Bəziləri də dəyişdirilmişdir. Mən öz naqis nəzərimə uyğun olaraq belə səhvlərin bəzilərini bir sıra hədislər vasitəsilə düzəltməyə çalışmışam”. (Bişarətul-İslam, səh.247)
Başqa bir rəvayətdə Əmirəl-möminin (əleyhis-səlam) Əshabi-Kəhfin qayıtmasını qeyd edərək buyurur:
“Ramazan ayında bir carçı şərq tərəfdən sübh vaxtı nida edib deyəcək: Ey hidayət əhli, toplanın! Bir carçı da qərb tərəfdən şəfəq itdikdən sonra nida edib deyəcək: Ey batil əhli, toplanın! Səhəri gün zöhr vaxtı günəş rəngdən-rəngə düşəcək. Saralacaq, sonra dönüb qap-qara olacaq. Üçüncü gün Allah haqq əhli ilə batil əhlini bir-birindən ayıracaq. “Dəbbətül-ərz” çıxacaq. Rumlular dənizin sahilinə, (Əshabi-Kəhf) cavanlarının mağaralarının yanına gələcəklər. Allah o cavanları itləri ilə birgə dirildəcək. Onların içlərində bir nəfər var ki, adı Məlixadır. Bir digərlərinin adı isə Xəmladır. O ikisi Qaimə (əleyhis-səlam) təslim olan şahidlərdirlər”. (Muxtəsər Bəsairud-Dərəcat, səh.200 və 201)
Şeyx Müfidin (quddisə sirruh) “əl-İrşad” kitabında nəql etdiyi başqa bir hədisdə isə deyilir ki, Əshabi-Kəhflə birgə İmam Məhdiyə (əleyhis-səlam) kömək üçün Musanın (əleyhis-səlam) qövmündən və Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) əshabından olan bir dəstə şəxs də dirlib rəcət edəcəkdir. Deyir:
Müfəzzəl ibn Ömər Əba Əbdillahın (əleyhis-səlam) belə buyurduğunu nəql edir: “Qaim (əleyhis-səlam) Kufənin arxasından iyirmi yeddi nəfər şəxs çıxaracaq. Onların on beş nəfəri Musanın (əleyhis-səlam) qövmündən olan və haqqa dəvət edib ona əməl edən şəxslərdirlər. Yeddi nəfəri isə mağara əhlindəndirlər. Həmçinin, Yuşə ibn Nun, Salman, Əbu Ducanə əl-Ənsari, Miqdad və Malik əl-Əştər də onlardandır. Bu şəxslər Qaimin (əleyhis-səlam) yardımçıları və (yer üzərindəki) hakimləri olacaqlar“. (əl-İrşad, 2/386)
Hətta Şeyx Təbərinin “Dəlailul-İmamə” kitabında nəql etdiyi bir rəvayətdə imamımız Sahibəz-zəman (əleyhis-səlam) zühuru zamanı baş verəcək hadisələrdən xəbər verdiyi nəql olunur və həzrət burada Əli ibn Məhziyara belə buyurur:
“Ey Məhziyarın oğlu, əgər bir (dəstənizin) digər bir dəstəniz üçün istiğfar diləməsi olmasaydı, sözləri əməllərinə uyğun olan xas şiələrdən başqa yer üzərindəki bütün kəslər həlak olardı. Sonra dedi: Ey Məhziyarın oğlu, – həzrət əlini uzadıb dedi – : Sənə (zühur) xəbər(i) barədə məlumat verimmi? Elə ki, uşaq oturdu, məğribli hərəkətə keçdi, Əmmanlı yola düşdü və Süfyani ilə beyət olundu, Allah öz vəlisinə izin verəcək. Beləcə düz üç yüz on üç nəfər şəxslə birlikdə Səfa və Mərvə arasında xüruc (zühur) edəcəyəm. Sonra Kufəyə gələcəyəm. Onun məscidini uçuracağam və onu ilk əvvəlki quruluşunda tikəcəyəm. O məscidin ətrafındakı zalım şəxslərin tikililərini də uçuracağam. Sonra camaatla birgə Həcc edəcəyəm...”
Sonra ardını qeyd edir və gəlib bura çataraq deyir:
“...Bu zaman bir carçı belə nida edəcək: “Ey səma, məhv et, ey yer ud!”. O gün yer üzündə yalnız qəlbini imanla xalis etmiş şəxlər qalacaqlar. Dedim: “Ey ağam, bundan sonra nə olacaq?” Buyurdu: “Qayıdış, qayıdış, rəcət, rəcət”. (Dəlailul-İmamə, səh.542)
Deməli, bütün bu rəvayətlər sübut edir ki, rəcət məhdilərin sonuncusu ilə deyil Sahibəl-əmrin (əleyhis-səlam) zühuru ilə başlayır və hətta o həzrətin zühurunun əlamətlərindən biri sayılır!
Biz qeyd etdiyimiz bu rəvayətlərə Qaimin (əleyhis-səlam) ardınca, yəni o həzrətdən sonra ilk rəcət edən şəxsin İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) olduğunu bildirən rəvayətləri də əlavə edirik. Belə rəvayətlərə misal olaraq aşağıdakıları göstərə bilərik:
1) Hilli “Muxtəsəru bəsirid-dərəcat” kitabında Əhməd ibn Əqbədən, o da atasından nəql edir ki, Əba Əbdillahdan (əleyhis-səlam) rəcətin haqq olması barədə sual soruşdu. Həzrət buyurdu:
“Bəli, (haqdır)”. Bu vaxt deyildi: “İlk (qəbirdən) çıxan şəxs kimdir?” Buyurdu: “Hüseyndir (əleyhis-səlam) ki, Qaimin ardınca çıxacaq”. Dedim: “Digərləri də hamılıqla onunla birgə çıxacaq?” Buyurdu: “Xeyr. Bu, Allahu-təalanın öz kitabında dediyi kimi olacaq: “O gün sura üfürüləcək və siz dəstə-dəstə gələcəksiniz”. (Yəni,) bir dəstə digər bir dəstənin ardınca”. (Muxtəsərul-Bəsair, səh.48)
2) Hilli öz sənədi ilə Muhəmməd ibn Müslimdən nəql edir ki, deyir:
Humran ibn Ə`yənin və Əbul-Xəttabın – Əbul-Xəttab məlum işini görməmişdən qabaq – bir-birləri ilə söhbət etdiyini gördüm7 və eşitdim ki, onlar Əba Əbdillahın (əleyhis-səlam) belə buyurduğunu eşidiblər: “Yerin onun üçün yarılacağı və ilk dünyaya qayıdacaq şəxs Hüseyn ibn Əlidir (əleyhis-səlam). Rəcət ümumi deyildir, o xüsusidir. Yalnız xalis iman sahibləri və xalis küfr sahibləri rəcət edəcəklər.” (Muxtəsərul-Bəsair, səh.48; Biharul-Ənvar, 53/39)
3) Humran ibn Əyən Əbu Cəfər Baqirdən (əleyhis-səlam) belə buyurduğunu nəql edir:
“İlk rəcət edən şəxs sizin qonşunuz Hüseyn ibn Əlidir (əleyhis-səlam). O, o qədər hakimiyyət edəcək ki, qocalıqdan qaşları gözlərinin üstünə düşəcək”. (Muxtəsərul-Bəsair, səh. 117, 120; Biharul-Ənvar, 53/43)
4) Hilli “Muxtəsərul-Bəsair” kitabında öz sənədi ilə Müəlla ibn Xuneys və Zeyd ibn Şəhhamdan nəql edir ki, Əba Əbdillahdan (əleyhis-səlam) nəqlən dedilər:
“Rəcət zamanı qayıdan ilk şəxs Hüseyn ibn Əlidir (əleyhis-səlam). O, qırx il yer üzündə qalacaq. Nəhayət, qaşları gözlərinin üstünə düşəcək”. (Muxtəsərul-Bəsair, səh.91)
5) Həmçinin, Müfəzzəldən rəvayət edilən bu hədisdə də bu həqiqətə açıqca işarə edilmişdir. Müfəzzəl deyir:
“Ey mövlam, Məhdi nə edəcək? İmam Sadiq (əleyhis-səlam) buyurdu: Dəməşqə Süfyaninin üzərinə qoşunlar göndərəcək. Onlar Süfyanini ələ keçirəcək və qayanın üzərində başını kəsəcəklər. Sonra on iki min siddiqlə və Kərbəla günündəki yetmiş iki nəfər əsahabı ilə birgə Hüseyn (əleyhis-səlam) zühur edəcək.. Sonra “siddiqul-əkbər” Əmirəl-möminin Əli ibn Əbi Talib (əleyhis-səlam) rəcət edəcək. Onun üçün Nəcəfdə bir qübbə qoyulacaq. O qübbənin sütünlarının biri Nəcəfdə, biri Hicrdə, biri Sən`ada, biri də Teyyibədə (Mədinə) olacaq. Sanki mən onun çıraqlarının səmada və yerdə günəş və ay işıqları kimi parladığını görürəm. O zaman sirlər aşkar olacaq, “övlad əmizdirən analar körpələrini yaddan çıxaracaqlar...” (sonra ayəni axıra kimi qeyd etdi). Sonra “seyyidul-əkbər” Muhəmməd Rəsulullullah (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) öz ənsarı və mühacirləri ilə; ona iman gətirən, onu təsdiq edən və onunla birgə şəhid olan kəslərlə rəcət edəcək. Onu inkar edən, onun barəsində şəkk edən, onu rədd edən və onun üçün “sehirbazdır, kahindir, ağlını itirmiş və boş sözlər danışan bir şəxsdir”, - deyən kəslər, onunla müharibə edən və onunla döyüşən şəxslər onun hüzuruna gətiriləcəklər. Beləliklə o onlardan haqq əsasında intiqam alacaq. Onlar Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) zamanından Məhdinin (əleyhis-səlam) zühuru zamanınadək hər bir imamın dövründə və hər bir vaxtda etdikləri əməllərə görə cəzalandırılacaqlar. Beləcə bu ayənin təvili həyata keçəcək: “Biz istəyirik ki, yerdə zəif salınmış kəslərə mərhəmət göstərək və onları (camaata) imam, (yer üzünə) varis edək” (Qəsəs surəsi, 5)”. (Biharul-Ənvar, 53/18)
6) Həmçinin, Mirzə Hüseyn Nurinin səhih sənədlə nəql etdiyi bir rəvayətdə deyilir ki, İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) qətlə yetirildiyi gündən bir gecə öncə səhabələrini toplayaraq onlara gedə biləcəklərini söyləyir, lakin səhabələrindən onu tərk etməyəcəklərini eşitdikdə buyurur:
“Elə isə Cənnətlə müjdə olsun sizə. Biz başımıza gələnlərdən sonra Allahın istədiyi qədər (qəbirlərimizdə) qalacağıq. Sonra Qaimimiz qiyam etdiyi zaman Allah bizi və sizi (qəbirlərimizdən) çıxaracaq. O zalımlardan intiqam alacaq. Mən və siz onların zəncirlərə və qandallara vurulduqlarını, cürbəcür əzab gördüklərini müşahidə edəcəyik”. Həzərətə (əleyhis-səlam) dedilər: “Sizin Qaiminiz kimdir, ey Allah Rəsulunun oğlu?” Buyurdu: “Övladım Muhəmməd ibn Əli əl-Baqirin nəslindən olan yeddinci şəxs. O, oğlum Əlinin oğlu Muhəmmədin oğlu Cəfərin oğlu Musanın oğlu Əlinin oğlu Muhəmmədin oğlu Əlinin oğlu Həsənin oğlu Höccətdir (əleyhimus-səlam). O uzun müddət qeybə çəkiləcək. Sonra zühur edəcək və yer üzünü haqsızlıq və zülmlə dolduğu kimi düzlük və ədalətlə dolduracaq”. (ən-Nəcmus-Saqib, 1/511-512)
Bu rəvayətlər ona dəlalət edir ki, İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) Qaimin (əleyhis-səlam) ardınca, yəni ondan dərhal sonra rəcət edəcək. Buna əsasən, İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra məhdilərin hakimiyyətinin olacağını isbat etmək üçün heç bir yol qalmır. Ona görə ki, heç kəs iddia edə bilməz ki, İmam Hüseyn (əleyhis-səlam) ola-ola o həzrətin rəiyyətindən biri olan Əhməd İsmayıl bu ümmətə hakimlik edəcək!
Bəlkə də onların rəcətin məhdilərin sonuncusundan sonra baş verəcəyinə olan dəlilləri Şeyx Tusinin “əl-Ğeybə” kitabında öz sənədi ilə Həsən ibn Əli əl-Xəzzazdan nəql etdiyi aşağıdakı rəvayətdir. Həsən ibn Əli əl-Xəzzaz deyir:
“Əli ibn Əbu Həmzə Əbul-Həsən Rzadan (əleyhis-səlam) məhzərinə daxil olub dedi: “Sən imamsan?” Buyurdu: “Bəli”. Dedi: “Mən sənin baban Cəfər ibn Muhəmməddin (əleyhis-səlam) belə dediyini eşitmişəm: Bütün imamların özlərindən sonra övladları olur”. Həzrət buyurdu: Ya şeyx, məgər unutmusan, yoxsa özünü unutqanlığa vurmusan? Cəfər (əleyhis-səlam) belə deməmişdir. Cəfər (əleyhis-səlam) məhz belə demişdir ki: Bütün imamların özlərindən sonra övladları olacaq, yalnız o imamdan başqa ki, Hüseyn ibn Əli (əleyhis-səlam) onun üçün (qəbirdən) çıxacaq. Həmin imamın nəsli yoxdur”. Əli ibn Əbu Həmzə dedi: Düz dedin, sənə fəda olum. Babandan da belə dediyini eşitmişdim”. (əl-Ğeybə, səh.224)
Həmçinin, Kəşşi Əli ibn Əbu Həmzə əl-Bətaini barədə nəql edir ki, Əbul-Həsənə (əleyhis-səlam) deyir:
“Biz belə rəvayət nəql etmişik ki, imam övladlarını görmədən dünyadan köçməz. Əbul-Həsən (əleyhis-səlam) dedi: “Siz bu hədisi bundan başqa cür nəql etməmisiniz?” Dedi: “Xeyr”. Buyurdu: “Xeyr, Allaha and olsun ki, siz bu hədisi “yalnız Qaimdən başqa” şəklində rəvayət etmisiniz. Lakin siz onun mənasının nə olduğunu başa düşmürsünüz və bu sizə deyilməyib”. Dedi: “Xeyr, Allaha and olsun ki, hədis bu şəkildədir”. Əbul-Həsən (əleyhis-səlam) ona dedi: “Vay olsun sənə, bir hissəsini atdığın sözü ilə mənə qarşı necə cürət edirsən?!” Sonra dedi: “Ey şeyx, Allahdan qorx və Allahu-təalanın dinindən üz döndərən şəxslərdən olma”. (İxtiyaru mərifətir-rical, səh.764)
Bu hədisdən bu şəkildə dəlil olaraq istifadə edirlər ki, deyirlər: Bu hədisdəki Məhdidən məqsəd bizim imamımız Muhəmməd ibn Həsən (əccəllallahu təala fərəcəhuş-şərif) deyil. Əksinə, bu şəxs, on ikinci məhdidir. Ona görə ki, hədislər işarət edirlər ki, Sahibəl-əmrin (əleyhis-səlam) övladları vardır.
Halbuki, bu hədislərdə deyilir ki, onu övladları yoxdur.
Cavab: Birinci hədisin sənədi Əli ibn Süleyman ibn Rəşidin cəhalətinə görə zəifdir. Sənədə göz yumsaq belə, yenə də hədisin mətninin bir hissəsini təsdiq etmək mümkün deyil. Çünki burada Əli ibn Əbu Həmzə əl-Bətaininin İmam Rzanın (əleyhis-səlam) sözünü təsdiqlədiyi bildirilir. Halbuki, bütün şiə məzhəbi icma etmişdir ki, o imamın ən qatı düşməni olub və elə bu cür də ölüb. Lakin burada görürük ki, o özünü imama fəda edir!
Nəzərə almaq lazımdır ki, Kəşşi Yunis ibn Əbdür-Rəhmandan belə nəql etmişdir ki, deyir:
Rzanın (əleyhis-səlam) yanına daxil oldum. Həzrət mənə dedi: “Əli ibn Əbu Həmzə öldü?” Dedim: “Bəli”. Buyurdu: “Oda daxil olmuşdur!” Yunus deyir: Mən bundan qorxuya düşdüm. Həzrət buyurdu: “Ondan atam Musadan sonrakı imam barədə soruşdular. Dedi ki, ondan sonra imam tanımıram. Dedilər: Xeyr! Bundan sonra onun qəbrinə elə bir zərbə vurdular ki, qəbri od tutub yandı”. (İxtiyaru mərifətir-rical, səh.742.)
İkinci hədisə gəlincə, Əhməd ibn Süleyman və İsmayıl ibn Səhlə görə və habelə, Seyyid Xoinin (quddisə sirruh) də bildirdiyi kimi8 mürsəl olmasına görə zəifdir.
Mətn baxımından isə hədis onların əleyhinə dəlildir. Çünki hədis bildirir ki, İmam Qaimin övladları yoxdur. Bununla isə ondan (əleyhis-səlam) sonra onun nəslindən məhdilər olacağını bildirən əqidə batil olur. Xüsusən də nəzərə aldıqda ki, hədislərdə “Qaim” sözü İmam Muhəmməd ibn Həsən əl-Əsgəriyə (əleyhis-səlam) aid edilir. Hər kəs bu adın o həzrətdən başqası üçün deyilməsini iddia edərsə, gərək isbat edə. Şübhəsiz ki, hədisdə “Qaim” deyilərkən imamət işini öz üzərinə alan imam nəzərdə tutulmur. Belə ki, bu mənada ”qaim” sözü bütün imamlara aid ola bilər.
Lakin hədisdə bu nəzərdə tutulmur. Ona görə ki, əgər bu məna nəzərdə tutulmuş olsaydı, o zaman hədisdə istisna gətirilməsinin heç bir mənası olmazdı. Bu, açıq-aydın bir məsələdir.
Bundan başqa, hədisdə “əqib” sözü işlənmişdir. “Əqib” sözü ilə isə “vuld” sözü arasında açıq-aşkar fərq vardır.10
İbn Mənzur deyir: “Əqib, əqb, aqibəh: bir şəxsin özündən sonra qalan övladı və övladının övladı”. (Lisanul-Ərəb, 1/613)
Əbu Hilal əl-Əskəri deyir: ”Əqib” ilə “vuld” sözləri arasındakı fərq bundan ibarətdir ki, bir kəsin “əqib”-i onun oğlan və qız övladları və oğlan övladlarının övladlarıdır. Lakin onlar yalnız o şəxs öldükdən sonra əqib adlanarlar. Buna baxmayarq bu uşaqlar hər bir halda (istər o şəxs diri olsun, istərsə də ölü) onun “vuld”-u sayılırlar. İki söz arasındakı fərq aydındır”. (əl-Furuq fil-Luğa, səh.277)
Zubeydi isə deyir: “əl-Əqb: kişinin özündən sonra qalan övladı, övladının övladı”. (Tacul-Ərus, 3/396)
Buna əsasən, İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) zürriyyəsinin və övladlarının olacağını bildirən rəvayətlərlə o həzrətin əqibinin olmayacağını bildirən rəvayətləri belə uyğunlaşdıra bilərik ki, İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) övladları olacaq, lakin onlar o həzrətdən sonra qalmayacaqlar. Beləcə o həzrət “əqib”siz olacaq. Bu, o Həzrətin (əleyhis-səlam) nəslindən məhdilərin olacağı fikrini inkar edir.
Deyilənlərə əsasən, rəcət rəvayətləri təvatür həddində olmaları, şiə məktəbinin onlar üzərində icma etməsi və məzmunlarının açıq-aşkar rəcətin İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) zühuru ilə başladığını bildirməsi səbəbindən məhdilərdən bəhs edən rəvayətlər üzərində hakimdirlər.
____________________________________________________________________________
5 Və ya: çətin hesab edilir. (Müt.)
6 Allah Rəsulu (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm)-dən sonra əhdlərinə sadiq qalıb İmam Əli (əleyhis-səlam)-ın yanında olan şəxslər. (Müt.)
7 Əbul-Xəttab (ləənəhullah) əvvəllər etiqadında sabit bir şəxs idi. Lakin daha sonra özündən bidətlər qondarıb peyğəmbərlik və s. kimi işlər iddia etdi. Onun barəsində İmam Sadiq (əleyhis-səlam) demişdir: “Mən Bəni-Əsədin qulu olan şeytan (xislət) dəmirçi Əbul-Xəttabın –Allah ona lənət etsin – mənim barəmdə dediyi sözlərdən Allaha sığınıram”.
Həmçinin, buyurur: “Əbul-Xəttaba gəlincə mənə yalan yaxmışdır. Demişdir ki, güya mən ona demişəm ki, o və adamları filan ulduzu, hansı ki, ona “Qənadi” deyirlər, görməyincə məğrib namazını qılmasınlar. Allaha and olsun mən belə bir ulduz tanımıram”. (Ricalul-Kəşşi, 226/403 və 228/407)
8 Mucəmu-ricalil-hədis, 12/241
9 “Qaim” sözü ərəb dilində bir neçə məna ifadə edə bilir. Buna əsasən, “qaim” sözü imamət işini öz üzərinə alan şəxs mənasında işləndiyi zaman bütün imamlara aid olur. Xüsusi mənada, yəni qiyamçı mənasında işlədildiyi zaman isə yalnızca həzrət Höccət ibnil-Həsən (əleyhis-səlam)-a aid olur. Yunis ibn Əbdür-Rəhman nəql edir ki, İmam Musa Kazim (əleyhis-səlam)-a sual verib dedi: “Ey Allah Rəsulunun oğlu, siz siz “qaim bil-haqq”-sınız (haqqı dirçəldən, haqqı həyata keçirənsiniz)? Buyurdu: Bəli, mən “qaim bil-haqq”am. Lakin yer üzünü Allah düşmənlərindən təmizləyib onu haqsızlıqla dolduğu kimi ədalətlə dolduracaq “qaim” (mən deyil), mənim nəslimdən olan beşinci şəxsdir (yəni, İmam Məhdi (əleyhis-səlam)”. (Biharul-Ənvar: 51/152). Göründüyü kimi, “qaim” ümumi məna daşıdıqda bütün imamlara, xüsusi məna daşıdıqda isə yalnızca on ikinci İmama (əccəlallahu təala fərəcəhuş-şərif) aid edilir. (Müt.)
10 Söhbət gedən hər iki hədisdə “övladlar” kimi tərcümə etdiyimiz sözün ərəbcə qarşılığı “əqib” sözü kimi qeyd olunub. İstər “əqib” sözü, istərsə də “vuld” sözü Azərbaycan dilində eyni cür – “övladlar” şəklində tərcümə edilir. Lakin bu iki söz arasında dəqiq məna fərqi vardır ki, müəllif yuxarıda bunu izah etməyə çalışmışdır. (Müt.)
[page]
ÜÇÜNCÜ DƏLİL
Bu şəxslər bir neçə rəvayətə istinad edərək on ikinci İmamdan sonra məhdilərin hakimiyyətinin olacağını isbat etməyə çalışmışlar. Nazim əl-Uqeyli “əl-Ərbəinə hədisən fil-Məhdi” adlı bir kitab yazaraq burada məhdilər məsələsində dəlil olaraq istifadə edilə bilən bütün hədisləri toplamışdır.
Bu rəvayətlərin hamısı İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra məhdilərin olacağı üzərində ittifaq etmişdir, lakin təfsilatında ixtilaf etmişdir. Belə ki:
- Bəziləri İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) nəslindən məhdilərin olacağını bildirir; bunlar bəzi rəvayətlərdə “quvvam” (rəhbərlər), bəzilərində isə “əimmə” (imamlar) kimi təqdim edilirlər.
- Bəziləri məhdilərin olacağını bildirir, lakin onların nəsəblərini və ya rollarını açıqlamır. Təkcə saylarını açıqlamaqla kifayətlənir.
- Üçüncü dəstə rəvayətlər isə onların nəsəblərini qeyd edir, onların İmam Höccətin (əleyhis-səlam) övladları olduğunu bildirir və onların rollarının bir hissəsini açıqlayır, lakin saylarını bildirmir.
Buna görə də bu rəvayətlər arasında müştərək olan məzmun İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra bir hökumətin olmasıdır. Yaxud: “məhdilər”lə tanınan başqa bir mərhələni olmasıdır.
Qeyd edim ki, mən bilərəkdən bu rəvayətlərin müzakirəsini sona saxladım və bunu üçüncü dəlil qərar verdim. Halbuki, adətən üsulun gərəyi olaraq rəvayətləri əvvəldə təqdim edirlər. Lakin belə etməyimizin iki səbəbi vardır:
Birincisi: Alimlərimizin bu rəvayətləri məqbul hesab etməmələri və məhdilərdən bəhs edən rəvayətləri nadir və şazz adlandırmaları onların zəifliklərinə və höccət olmamalarına dəlalət edir. Bu səbəbdən də bu rəvayətləri bir-bir müzakirə etməyə ehtiyac qalmır. Belə ki, məzhəbin böyük şəxsiyyətlərinin sözləri bu məzmunu ehtiva edən bütün rəvayətlər verilən ümumi cavabdır. Bu da bizi onları tək-tək müzakirə etməkdən ehtiyacsız edir.
İkincisi: Bu rəvayətlərin mütəvatir rəcət rəvayətləri ilə qarşı-qarşıya durması bizi iki seçim qarşısında qoyur: ya məhdilərdən bəhs edən rəvayətləri tamamilə bir kənara atmalıyıq, ya da onunla rəcət rəvayətlərini şiə-imamiyyə əqidəsinə uyğun olan bir şəkildə uzlaşdırmalıyıq.
Bu müqəddimədən sonra deyirik: məhdilərdən bəhs edən rəvayətlər arasında az əvvəl qeyd etdiyimiz müştərək məzmunu qəbul etməyimizdə bir problem yoxdur. Lakin təfsilatda yenə də ixtilaf qalmaqda davam edəcək. Görəsən bu rəvayətlərdə qeyd olunan məhdilər İmam Höccətin (əleyhis-səlam) övladlarıdırlar, yoxsa yox?
İndi ki, vəsiyyət hədisindən başqa (hansı ki, biz elə onu müzakirə edir və mətninin batilliyini isbat etməyə çalışırıq) İmam (əleyhis-səlam)-ın övladlarının ondan sonra hakimiyyət edəcəklərinə dəlalət edən aşkar bir rəvayətin olmadığını gördük, o zaman bu bizə belə deməyə əsas verir ki, rəvayətlərdə qeyd olunan bu “məhdilər” İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) övladları deyil, məhz o həzrətin pak ata-babalarıdırlar (əleyhimus-səlam).
Məhdilərin hakimiyyətindən və s.-dən bəhs edən digər rəvayətləri isə Əhli-Beyt İmamlarının (əleyhimus-səlam) hakimiyyəti anlamına gələn rəcət mərhələsinə uyğunlaşdıra bilərik.
Deməli məhdilərdən məqsəd Əhli-Beyt İmamlarıdır (əleyhimus-səlam). Lakin onlar (əleyhimus-səlam) bunu açıqca bəyan etməkdən çəkinmişlər. Ona görə ki, bu söz o zamanlarda təhlükəli söz sayılırdı. Belə ki, o dövrdə rəcət etiqadı ümumi kütlə nəzərində küfrə bərabər idi. Bu səbəbdən də Əhli-Beyt İmamları (əleyhimus-səlam) bu etiqadı zəif iman sahiblərindən gizlədirdilər; bəzilərindən rəfət səbəbindən, bəzilərindən də təqiyyə üzündən. Bu fikri məzhəbin bir sıra nəhəng şəxsiyyətləri də qəbul etmişlər. Onlara misal olaraq aşağıdakıları göstərə bilərik:
1. Həsən ibn Süleyman əl-Hilli (quddisə sirruh). Deyir:
“Bil ki, – Allah səni öz hidayəti ilə hidayət etsin – Muhəmməd ailəsinin elmində bir ixtilaf yoxdur. Əksinə, onun bir hissəsi digər hissəsini təsdiq edir. Biz on iki imamın rəcəti ilə bağlı onlardan (salavatullahi əleyhim) çoxlu sayda hədis nəql etmişik. Sanki burada İmam (əleyhis-səlam) sual verən kəsin bu xüsusi elmi daşıya bilməyəcəyini başa düşüb, buna görə də onu gözəl bir şəkildə təvil edib. Elə bir şəkildə ki, ona çətin olmasın, qəlbi onu inkar hesab edib rədd etməsin. Bir hədisdə onlardan (əleyhimus-səlam) nəql edilmişdir ki: “Hər bilinən şey deyilməz. Hər deyilən şey də vaxtında deyilməz. Hər vaxtında deyilən şeyin də lazımı əhli olmaz”. Həmçinin, nəql edilmişdir ki: “(İlk iki şəxsə) büt və tağut deməyin. Həmçinin, rəcət(ə etiqad edirik də) deməyin. Əgər desələr ki, əvvəllər deyirdiniz, deyin ki, indi demirik”. Bu təqiyyəyə görə belədir. Hansı ki, Allah vəsilərin zamanında bəndələrə ona riayət etməyi əmr etmişdir”. (Muxtəsəru bəsairid-dərəcat, səh.212)
2. Hürr Amuli (quddisə sirruh). Deyir:
“Bu (hədislər) rəcətə aid edilə bilər. Sən xüsusi olaraq onların (əleyhimus-səlam) rəcət edəcəkləri ilə bağlı gəlib çatan və həmçinin, ümumiyyətlə “xalis iman sahiblərinin və xalis küfr sahiblərinin” rəcət edəcəkləri ilə bağlı gəlib çatan rəvayətlərin bir hissəsi ilə tanış oldun. Və bu iki qisim rəvayətlər keçən bablarda da gördüyün kimi mənəvi təvatür həddindən bir neçə mərtəbə yuxarıdadırlar. Buna əsasən, İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonrakı “imamlar” elə ondan əvvəlki İmamlardırlar. Sadəcə olaraq öldükdən sonra rəcət etmişlər. Bu, imamların sayının on iki olması ilə ziddiyyət təşkil etmir. Çünki say rəcətlə birlikdə artmır. Bu izahla “on iki imam” rəvayəti ilə “on bir imam” rəvayəti arasında uyğunluq da hasil etmək olar. Belə ki, birincidən belə başa düşülür ki, Məhdi (əleyhis-səlam) və ya Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) da bu saya daxil edilib. İkincidən isə belə görünür ki, başqa bir səbəbə görə onlardan hansısa biri bu saya daxil edilməyib. Danışıq vaxtı belə şeylər çox olur. Söz zamanı bir şeyin xüsusi olaraq deyilməsi, həmin şeyin hökmünün də yalnız ondan ibarət olması demək deyildir”. (əl-İyqaz minəl-həcə, səh.403)
Sonra arıdını qeyd edir və gəlib buraya çatıb deyir:
“Həzrətin (əleyhis-səlam) Əbu Həmzənin hədisində buyurduğu bu sözə gəlincə ki, deyir: “Hüseynin (əleyhis-səlam) övladlarından olan on iki məhdi..”, mümkündür ki, burada bu nəzərdə tutulub ki, yəni: “əksəriyyəti Hüseynin (əleyhis-səlam) nəslindəndir”. Gizli deyil ki, bəzi hallarda danışan şəxs müəyyən səbəbə görə və ya ümumilik bildirmək istədiyi zaman çoxluğa və əksəriyyətə əsasən söz deyir. Bunu təsdiqləyən şeylərdən biri də on iki İmamdan (əleyhimus-səlam) bəhs edən rəvayətlər içində gələn “onlar Əlinin və Fatimənin nəslindəndirlər” hədisidir. Hədis Kuleyninin “Usul” kitabında gəlmişdir. Gərək biz bu hədisi də Əmir əl-mömininin (əleyhis-səlam) bu hökmdən xaric olması və onun on iki imama (əleyhimus-səlam) daxil olması səbəbindən dediyimiz mənaya yozaq”. (əl-İyqaz minəl-həcə, səh.404)
3. Şeyx Muhəmməd Baqir Məclisi (quddisə sirruh). Deyir:
“Bu hədislər məşhurun xilafınadır. Bunları iki cür təvil etmək olar:
Birinci: On iki məhdi deyərkən Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) və Qaim (əleyhis-səlam) xaric olmaqla digər İmamlar (əleyhimus-səlam) nəzərdə tutulub. Bu mənada ki, onlar Qaimdən (əleyhis-səlam) sonra hakimiyyət edəcəklər. Daha öncə də deyildiyi kimi, Həsən ibn Süleyman bu hədisləri bütün imamlara təvil etmişdir və Qaimin (əleyhis-səlam) öldükdən sonra rəcət edəcəyini bildirmişdir. Bununla isə öz növbəsində Qaimin (əleyhis-səlam) hakimiyyət müddəti ilə bağlı varid olan müxtəlif məzmunlu hədisləri bir araya cəm etmək olar.
Seyyid Abdullah Şübbər (quddisə sirruh) deyir: “Ola bilsin ki, Qaimin (əleyhis-səlam) rəcətindən sonra İmamların (əleyhimus-səlam) rəcət edəcəkləri mənasındadır. Belə ki, bu barədə çoxlu rəvayətlər varid olmuşdur (və bildirilir) ki, onlar rəcət edəcəklər. Hətta Peyğəmbər də (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) rəcət edəcək”. (Məsabihul-Ənvar, 1/348.)
İkinci: Bu məhdilər İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) vəsilərindən olacaqlar və rəcət edən sair İmamların zamanında insanları doğru yola yönləndirəcəklər. Ona görə ki, zaman höccətdən xali qalmasın. Hərçənd ki, peyğəmbərlərin vəsiləri və imamlar özləri höccət olsalar belə. Allahu-təala daha yaxşı bilər”. (Biharul-Ənvar, 53/148)
Nəticə budur ki, hədislərlə daha çox məşğul olan və onların hansının məşhur hansının şazz olduğunu bilən bu böyük alimlər məhdilərdən bəhs edən rəvayətlərlə imamların sayının yalnız on iki olduğunu bildirən rəvayətləri bir araya gətirərək “məhdilər” hədislərinin hansı mənaya gəldiyini bəyan etmişlər, elə bir şəkildə ki, əlavə bəyana ehtiyac yoxdur.
Burada məsələyə Əllamə Məclisinin (quddisə sirruh) sözündən çıxardığımız başqa bir ehtimal da əlavə edə bilərik ki, məhdilərdən məqsəd zühur dövründə və zühur dövründən sonrakı dövrdə mövcud olan bir dəstə saleh şəxsdir ki, İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) və rəcət edib hakimiyyətə gəldikləri zaman digər İmamların (əleyhimus-səlam) yardımçıları və naibləri olacaqlar. Bu ehtimal da öz növbəsində, bu iki qurup rəvayətləri bir araya cəm etmək üçün yaxşı izahdır.
Bəlkə də bu fikrə dəlil olaraq Şeyx Səduqun (quddisə sirruh) Əbu Bəsirdən nəql etdiyi aşağıdakı rəvayəti göstərmək olar.
Deyir: “Cəfər ibn Muhəmməd əs-Sadiqə (əleyhiməs-səlam) dedim: Ey Allah Rəsulunun oğlu, mən sizin atanızın belə dediyini eşitdim: ”Qaimdən sonra on iki məhdi olacaq”. Həzrət buyurdu: “Atam deyib ki, on iki məhdi olacaq, deməyib ki, on iki imam olacaq. Onlar (məhdilər) bizim şiələrimizdən olan bir dəstə şəxsdirlər ki, insanları bizim dostuluğumuza və bizim haqqımızı tanımağa dəvət edəcəklər”. (Kəmalud-din və təmamun-nimə, səh.358)
Rəvayət açıqca göstərir ki, İmam (əleyhis-səlam) məhdilərin imam olmalarını, hətta insanlara höccətlər olmalarını inkar etmişdir. Ona görə ki, əgər fərz etsək ki, onlar höccətdirlər, o zaman onların dostluqları və haqlarını tanımaq vacib olmalıdır. Halbuki, İmam (əleyhis-səlam) buyurur ki, onlar Əhli-beytin (əleyhimus-səlam) dostluğuna və haqlarını tanımağa dəvət edəcəklər.
Habelə bu rəvayət onu göstərir ki, bu məhdilər Əhli-Beytdən (əleyhimus-səlam) deyillər. Çünki İmam (əleyhis-səlam) onlar barəsində “şiələrimizdən olan bir dəstə şəxs” təbiri işlətmişdir, “Fatimə övladlarından və ya bizim övladlarımızdan olan bir dəstə şəxs” deməmişdir. Halbuki, Əhli-Beyt (əleyhimus-səlam) rəvayətləri ilə tanış olan kəslər bilirlər ki, onlar nəsəbi özlərinə çatan bütün kəsləri “həsəni” və ya “hüseyni” adlandırmışlar, yaxud da onun barəsində “bizdən..” sözünü işlətmişlər.
Başqa təbirlə desək: “Məhdilər” sözü ilə iki şeydən biri nəzərdə tutulur:
Birinci: On iki İmam (əleyhimus-səlam). Necə ki, bir sıra hədislərdə onların sayı on bir və ya on iki kimi qeyd edilmiş,11 onların Allahu-təalanın höccətləri olduğu bildirilmişdir. Onların məsum, pak və insanların ehtiyac duyduqları elmə sahib kəslər olduqları, itaətləri və dostluqlarının, onların ardınca gedib onlardan sarılmanın insanlara vacib olduğu açıqlanmışdır.
İkinci: Az öncə də deyildiyi kimi, Əhli-Beytin (əleyhimus-səlam) vilayətinə və onların haqlarını tanımağa dəvət edən bir dəstə şiə. Ola bilsin ki, onların bəziləri İmam Məhdinnin (əleyhis-səlam) övladları olacaqlar. Həmçinin, ola bilər ki, onlar yer üzündə hakimlər və valilər olaraq təyin ediləcəklər. Ona görə ki, onlar saleh və hidayət edən şəxslər olacaqlar.
Xülasə, məhdilərdən bəhs edən rəvayətlər İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) zühurundan sonrakı zaman kəsimində baş verəcək hadisələrdən xəbər verir. Bu barədə ixtilaf etmək isə zərər etmir. Ona görə ki, biz on iki imama, xüsusən də zəmanənimizin imamına etiqad etməklə mükəlləf olmuşuq. O imama ki, mükəlləf şəxs onu tanımadan ölərsə cahiliyyət ölümü ilə ölmüşdür. Ondan sonra baş verəcəklərə gəlincə isə, bizə bu barədə nəyəsə etiqad etmək vacib edilməyib. Necə ki, daha öncə məktəbin böyük şəxsiyyətlərinin sözlərində qeyd edildi.
Hətta əgər biz fərzən Əhməd İsmayılın ardıcıllarının etiqad etmiş olduqları İmam Məhdidən (əleyhis-səlam) sonra on iki məhdinin gələcəyini bildirən nəzəriyyənin səhih olduğunu qəbul etmiş olsaq, yenə də bir şey dəyişməyəcək. Çünki əgər fərz olaraq vəsiyyət hədisinin İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) oğlu olan Əhmədin imamətinə dəlalət etdiyi qəbul etsək, o zaman bu şəxslərə lazım gələcək ki, hər şeydən əvvəl Əhməd İsmayılın İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) oğlu olduğunu isbat etsinlər. Bu isə qeyri-mümkündür. Əgər bunu isbat etsələr (ki, mümkün deyil, amma hər halda) bu dəfə də onlara lazım gələcək ki, hədisdə Əhməd deyilərkən məhz Əhməd İsmayılın nəzərdə tutulduğunu sübut etsinlər. Hətta əgər bunların hamsını keçsək və qəbul etsək ki, hədisdəkindən məqsəd Əhməd İsmayıldır, bununla belə onun itaəti camaat üzərinə yalnızca (öz iddiasına əsasən) beşinci babası olan İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) vəfatından sonra vacib olar. İndi deyil! Halbuki, Əhməd İsmayıl İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) imaməti dövründə insanları özünə tərəf dəvət edir. Bu isə olduqca qəribədir!!
Üçüncü yer: Rəvayətdə deyilir: “Və sən, ey Əli, on iki imamın birincisisən. Allahu-təala səni öz səmasında Əliyyul-mürtəza, Əmirəl-möminin, siddiqul-əkbər, faruqul-əzəm, məmun və məhdi adlandırıb. Bu adlar səndən başqası üçün deyilə bilməz!”
Bu hissədə nəql olunduğuna əsasən, Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) on iki imamın birincisinin İmam Əli (əleyhis-səlam) olduğunu bildirir və həzrət üçün beş ad sadalayır.
Burada diqqət çəkən məqam odur ki, burada, qeyd olunan adların yalnızca Əmirəl-mömininə (əleyhis-səlam) məxsus olduğu bildirilir və hətta bu adların ondan başqası üçün deyilə bilməməsi vurğulanır. Bu adlardan biri də “Məhdi” adıdır. Hansı ki, rəvayətin sonunda məhidlərin birincisi üçün işlədilmişdir! Biz bilmirik bu iki şey necə bir araya gəlir?
Rəvayətə bu iradın ediləcəyini başa düşən Əhməd İsmayıl ardıcıllarından biri üzərinə əqidələrini inşa etdikləri bu rəvayəti çıxılmaz vəziyyətdən qurtarmaq üçün bir yola icad etməyə çalışıb. və deyib:
Bu adlar hamısı birlikdə Əmirəl-möminindən (əleyhis-səlam) başqası üçün deyilə bilməz. Lakin ayrı-ayrı işlədildikdə ondan başqası üçün deyilə bilər.
Cavab: Bu, rəvayəti alt-üst etməkdir. Burada heç bir dəlil və sübut olmadan “hamısı birlikdə” sözünün işlədilməsi həva-həvəsə tabe olmaqdan və hədisləri ağıllarının uydurduğu vəhmə tətbiq etməkdən başqa bir şey deyil. Bu istidlalı batil edən dəlillərdən biri budur ki, şiələr “Əmirəl-möminin” sözünü Əli ibn Əbu Talibdən (əleyhis-səlam) başqa bir şəxsə, hətta digər məsum İmamlara (əleyhimus-səlam) belə deyilməsini haram bilmişlər. İstər cəm halda olsun, istərsə də ayrılıqda.
Həmçinin, demişlər:
Düzdür, bu adlar Əmirəl-möminindən (əleyhis-səlam) başqası üçün deyilə bilməz, lakin səmada! Yerə gəlincə isə, bunda problem yoxdur.
Cavab: Bu söz bu ziddiyyəti ört-basdır etmək üçün deyilən ən zəif sözlərdən biridir. Çünki ki, səmada baş verən şey adların Əmirəl-mömininə (əleyhis-səlam) verilməsidir. Orada bu adlar mütləq şəkildə o həzrətə məxsus edilib. Rəvayətdə gəlməyib ki, bu adlar səmada o həzrətdən başqası üçün deyilə bilməz. Əksinə, açıq-aşkar hökm verilib ki, bu adlar o həzrətdən başqası üçün deyilə bilməz.
Beləcə, bununla rəvayətə güclü bir irad gəlir ki, dəf edilməsi mümkün deyil.
Dördüncü yer: Deyir: “Ey Əli, sən Əhli-Beytimdən sağ olanlar və ölənlər üzərində mənim vəsimsən. Həmçinin, xanımlarım üzərində vəsimsən. Sən onlardan hansı birini saxlasan, sabah mənimlə görüşəcək, hansı birinə də talaq versən mən ondan uzağam. Qiyamət meydanında nə o məni görəcək, nə də mən onu görəcəyəm. Və sən məndən sonra ümmətim üzərində mənim xəlifəmsən”.
Hər kim bu hissəni oxusa və onun üzərində düşünsə, mütləq aşağıdakı qənatə gələcək və o budur ki, Əmirəl-mömininin (əleyhis-səlam) sabit edib saxladığı (talaq vermədiyi) bütün Peyğəmbər (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) xanımları Peyğəmbəri (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) görəcəklər.
Burada görməkdən məqsəd xüsusi görmədir. Xüsusi görmə dedikdə ya qiyamət səhnəsində şəfaət anlamına gələn görmə nəzərdə tutulur, ya da müxaliflər yanında məşhur olan Peyğəmbərə (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) xanımlığın davam etməsi nəzərdə tutulur. Belə ki, onların iddiasına əsasən, Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) dünyadakı xanımlarından bəzisi həm də o həzrətin axirətdə xanımları olacaqlar.
Əks halda, rəvayətdəki görməni ümumi görmə olduğunu qəbul etsək, o zaman bunun sabit saxlanıb-saxlanmamaqdan asılı olduğunu demək mənasız olar. Çünki ümumi görmə kafir və ya müsəlman olmasından asılı olmayraq bütün şəxsləri əhatə edir.
Buna əsasən, hər kəs bu rəvayəti höccət hesab edirsə, gərək Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) Əmirəl-möminin (əleyhis-səlam) tərəfdən talaq verilmiş qadınlarından başqa bütün qadınlarının cənnətə daxil olacaqlarını qəbul etsin. Məlumdur ki, talaq verilmiş qadın bir nəfərdir. Necə ki, bəzi hədislərdə bu barədə məlumat gəlmişdir. Elə isə Əhməd İsmayıl səhih hədislərin və şiənin icmasının xilafına olan bu fikri qəbul edirmi?12
Bundan başqa, hədisin bu hissəsində inkar ədatı olaraq “ləm” ədatı işlədilmişdir. Məlumdur ki, bu ədat keçmişdə olan müzare felin inkarı üçün işlədilir. Halbuki, məhşər gələcəkdə olacaq. Doğru olan “ləm” ədatının deyil, “lən” ədatının işlədilməsi idi. Ərəblərin ən fəsahətlisi olan Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) kəlamında belə bir bəsit xətanın baş verməsini ehtimal etmək mümkün deyil.
Beşinci yer: Rəvayətdə deyilir: “Ondan sonra on iki məhdi olacaq. Ona ölüm gəldiyi zaman vəsiyyəti müqərrəblərin birincisi olan oğluna versin. Onun üç adı vardır: Biri mənim adımdır və atamın adıdır. Ki bu Abdullahdır. (Digəri) Əhməd, üçüncü ad isə Məhdidir”.13
Bu hissə rəvayətdəki ən əsas yerlərdən sayılır və onların bu rəvayəti seçmələrinin səbəbi məhz bu hissədir. Çünki o adı onların başçılarının adı ilə eyni olan ilk məhdinin adını qeyd edir!
Biz bu şəxslərin iddialarının batilliyini göstərmək üçün bu cümlənin üzərində bir neçə yerdə dayanacağıq:
Birinci: Rəvayət açıqca göstərir ki, ilk Məhdinin rolu Sahibəl-əmrdən (əleyhis-səlam) sonra başlayır. Ona görə ki, burada onun vilayət işlərini öz öhdəsinə alması göstərilir. Bir halda ki, Əhməd İsmayıl camaatı indi özünə tərəf dəvət edir və onlardan beyət tələb edir. Elə isə bu iki iş necə bir araya gəlir?
İkinci: Rəvayət bu məhdinin adlarını açıqlamışdır. Bunlar aşağıdakılardır:
İlk adı açıqlayaraq deyir: “Onun üç adı var: (birincisi) mənim adımdır”. Yəni, Muhəmməd.
İkinci adı da açıqlayaraq deyir: “...(ikincisi) atamın adıdır”. Yəni, Abdullahdır.
Üçüncü ad: Əhməd.
Lakin bundan sonra dördüncü bir ad da qeyd edir ki, bu da Məhdidir.
Deməli, rəvayət bildirir ki, ilk məhdinin üç adı var, lakin görürük ki, o dörd ad sayır. Bu, bu rəvayəti batil edəcək bir ziddiyyətdir.
Adəti üzrə, bu şəxslər bəzi təvillər icad etməklə bu vəziyyətdən çıxmağa çalışmışlar və demişlər:
“Burada heç bir işkal yoxdur. Çünki birinci ad Muhəmməd deyil, Əhməddir. Bunun izahı belədir ki, rəvayətdəki bu sözün: “bir ad mənim adımdır, (digəri) atamın adıdır” -sözünün təfsiri ondan sonra gələn “ki bu, Abdullah və Əhməddir” cümləsi ilə aydınlaşır. Beləcə adlar üç olur: Əhməd, Abdullah və Məhdi”.
Cavab: Bu çox gülünc bir izahdır. Belə ki, necə olur ki, hədisdə ki, “və huvə” sözü hər iki ismə qayıdır? “Huvə” əvəzliyi mütləq zikr olunan ən axırıncı şeyə qayıtmalıdır, hansı ki, burada o, “ismu əbi” (atamın adı) sözüdür.
Bəli, bu vəziyyətdən çıxış yolu kimi deyilə bilər ki, rəvayətdə təshif (xəta) baş verib, lakin bu cavabdakı vəziyyətdən qaçma cəhdi oxucu üçün qaranlıq deyil.14
Bundan başqa:
“Onun üç adı var” (ləhu səlasətu əsami) sözündəki əvəzlik (ləhu) onların iddia etdikləri kimi ilk məhdiyə qayıtmır. Əvəzlik məhz on ikinci imama, İmam Məhdi (əleyhis-səlam)-a qayıdır. Bu bir neçə dəlilə görə belədir:
Birinci: Rəvayətdə qeyd olunan “ona ölüm gəldiyi zaman” (fə-iza hadarathu əl-vəfat) cümləsindəki əvəzlik (..hu) İmam Məhdiyə (əleyhis-səlam) deyil, İmam Həsən Əsgəriyə (əleyhis-səlam) qayıdır. Həmçinin, “..müqərrəblərin birincisi olan oğluna” (..ibnihi) sözündəki əvəzlik (..hi) də İmam Məhdiyə (əleyhis-səlam) deyil, İmam Əsgəriyə (əleyhis-səlam) işarət edir. Buna əsasən də, “onun üç adı vardır” sözündəki əvəzlik (ləhu) İmam Məhdiyə (əleyhis-səlam) işarət edir, onun oğluna deyil.
İkinci: Başqa rəvayətlərdə gəlmişdir ki, bu üç ad, yəni: Əhməd, Abdullah və Məhdi adları İmam Məhdi Müntəzərin (əleyhis-səlam) adlarıdırlar.
Məsələn, Şeyx Tusi (quddisə sirruh) öz sənədi ilə Hüzeyfədən belə nəql etmişdir:
“Allah Rəsulunun (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) Məhdi barədə danışdığını eşitdim. Həzrət buyurdu: “Onunla rükn və məqam arasında beyət ediləcək. Onun adı Əhməd, Abdullah və Məhdidir. Bu üç adın hər üçün onun adlarıdır”. (əl-Ğeybə, səh.274)
Məlumdur ki, “Məhdi” adı qeyd olunduğu zaman bununla on ikinci imam İmam Məhdi (əleyhis-səlam) nəzərdə tutulur, başqası deyil.
Üçüncü: Bu rəvayətdə – onların qiraəti ilə oxuduğumuz zaman – qeyd olunur ki, İmam Məhdi (əleyhis-səlam) vəsiyyəti oğluna təhvil verəcək. Məhdəviyyat iddiaçısının ardıcılları buradakı oğulun Əhməd İsmayıl olduğunu iddia edirlər. Halbuki, Əhməd İsmayıl öz iddiasına əsasən İmamın beşinci oğludur. Başqa sözlə, İmamın birbaşa öz övladı deyil, nəvəsinin nəvəsidir. Bu isə hədisin zahiri ilə uyğun gəlmir. Belə ki, “oğul” sözü rəvayətdə səkkiz dəfə işlədilmişdir və hamısında da birbaşa övlad mənasında işlənmişdir. Elə isə necə olur ki, bu söz birdən birə heç bir dəlil olmadan nəvənin nəvəsinə aid edilir?
Onların imamətin birbaşa övladda deyil, sonrakı övladda və hətta sonrakı övladdan da sonrakı övladda ola bilməsi ilə bağlı gətirdikləri rəvayətlər onlara heç bir fayda vermir. Ona görə ki, övladın övladı birbaşa övlad olduğu müddətcə imamətə çata bilməz. Elə isə övladın övladının övladının övladı necə çata bilər? O da fərz etsək ki, Əhməd İsmayıl İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) övladının övladının övladının övladıdır. (Halbuki, daha əvvəl də dediyimiz kimi bunun isbatı qeyri-mümkündür.) Xüsusən də nəzərə almaq lazımdır ki, bəzi rəvayətlər bildirmişlər ki, imamət böyük oğulda olur. Yalnız o vaxt istisnadır ki, böyük oğulda bir nöqsan ola.
Şeyx Kuleyni (quddisə sirruh) səhih sənədlə İbn Əbu Nəsrdən nəql etmişdir ki, deyir:
Əbul-Həsən Rzaya (əleyhis-səlam) dedim: “Əgər imam ölərsə, ondan sonrakı imam nə ilə tanınar?” Buyurdu: İmamın bir neçə əlaməti vardırdır ki, (aşağıdakılar) onlardandır: Atasının böyük oğlu olar, fəzilət və vəsiyyət onda olar, bir nəfər gəlib soruşsa ki, “filankəs kimə vəsiyyət etdi?”, deyərlər ki, “filankəsə (yəni, ona)”. Bizim aramızda (Allah Rəsulunun) silah(ı), Bəni-İsraildəki tabut kimidir. Silah harada olarsa, imamət də orada olar”. (əl-Kafi, 1/284)
Hişam ibn Salimdən nəql edilir ki, Əba Əbdillah (əleyhis-səlam) buyurdu:
“Bu iş bir nöqsan olmadığı müddətcə böyük (övladda)dır”. (əl-Kafi, 1/284)
Buna əsasən, necə olur ki, imamət böyük övladdan keçib övladın övladının övladının övladına çatır?
Dördüncü: Əhməd İsmayılın ardıcılları rəvayətin sonunda ilk məhdinin “möminlərin birincisi” deyə vəsf edilməsi üzərində əqidə inşa etmişlər. Bununla məhdilərdən bəhs edən rəvayətlərlə Yəmanidən bəhs edən rəvayətləri bir-birləri ilə əlaqələndirməyə çalışmışlar. Halbuki, qeyd olunan ibarə mübhəmdir və aydın deyil. Hətta bir neçə mənaya yozula bilər ki, hamısı batildir:
Birinci yozum: Bununla o nəzərdə tutulur ki, birinci məhdi Ali-Muhəmməddən olan və Hüseynin (əleyhis-səlam) nəslindən olan doqquzuncu imamın; İmam Məhdinin (əleyhis-səlam) varlığına iman gətirmiş ilk şəxsdir.
Bu yozum şübhəsiz ki, batildir. Çünki bu səfirlik iddiaçısının İmam Məhdiyə (əleyhis-səlam) iman etməsindən əsrlər əvvəl peyğəmbərlər, vəsilər, imamlar, onların səhabələri və sair şiələr o həzrətə iman gətirmişlər.
İkinci yozum: Bu cümlənin mənası bu ola bilər ki, ilk məhdi İmam Məhdini (əleyhis-səlam) aşkarda görəcək və onu tanıyacaq ilk şəxsdir.
Bu da həmçinin, batildir. Çünki İmam Əsgəri (əleyhis-səlam) onu görmüş, tanımış, bəzi səhabələrinə tanıtmışdır. İmam Əsgəridən (əleyhis-səlam) sonra dörd naib də o həzrəti görmüşlər, hansılar ki, o həzrətlə görüşür və onunla əlaqə saxlayırdılar. Hətta şiənin böyük alimlərindən və fəzilətli şəxslərindən olan böyük sayda insan o həzrətlə görüşmüş və onu tanımışlar. Elə isə necə olur ki, ilk məhdi onu görən ilk şəxs olur? Xüsusən də, hədislərdə gəlmişdir ki, İmam (əleyhis-səlam) şiələrdən gizlində deyil, həccdə və s. yerlərə iştirak edir.
Üçüncü yozum: Cümlənin mənası bu ola bilər ki, bu şəxs zühur dövründə atasına tərəf dəvət edən ilk şəxs olacaq. O, İmam (əleyhis-səlam) tərəfdən mübarək zühur hərəkatını yerinə yetirməkdən ötrü mükəlləf olunmuş xüsusi naib olacaq. Səfirlik iddiaçısının ardıcıllarının qəbul etdikləri əsas məna budur.
Lakin onların qeyd etdikləri bu mənanı “o möminlərin birincisidir” cümləsindən əldə etmək olmur. Belə ki, o şəxs üçün iman sifətinin sabit edilməsi onun İmamın (əleyhis-səlam) naibi olacağına və ya ondan sonra hakimiyyətə gələcəyinə, yaxud da onun zühur hərəkatında, haqqın yayılmasında və yer üzünün düzlük və ədalətlə dolmasına bir rolu olacağına dəlalət etmir.
İndi ki, bu iddia mətnlərin mənalarını qeyri-məqbul yerlərə yozmağa əsaslanır, o zaman elə bunun özü onun batilliyinə dəlalət edən ən aşkar dəlildir. Çünki əgər bu iddia həqiqətən də doğru olsaydı, o zaman səhih və aşkar dəlillər içində özünü təsdiq edəcək bir şey tapardı. Daha dəlil tapmaq üçün əyri yollara baş vurmazdı.
Deməli belə nəticə alınır ki, bu cümlə mübhəmdir və “möminlərin birincisi” cümləsinin hansı mənaya gəldiyini təyin etmək mümkün deyil. Çünki dəqiq mənanı təyin etməyimiz üçün aşkar bir dəlilə ehtiyacımız var. Məsələn, Allahu-təala buyurur: “Elə ki, özünə gəldi, dedi: Sən hər şeydən pak və münəzzəhsən. Sənə tərəf tövbə etdim və mən möminlərin (iman gətirənlərin) birincisiyəm” (Əraf surəsi, 134). Bu ayədəki “möminlərin birincisi” sözünün hansı mənaya gəldiyini təyin edən dəlil İmam Rzadan (əleyhis-səlam) nəql olunan bir hədisdə gəlmişdir. Şeyx Səduq o Həzrətin (əleyhis-səlam) belə buyurduğunu nəql edir:
(“Sənə tərəf qayıtdım”, yəni) qövmümün cəhalətindən Sənə olan mərifətimə qayıtdım. “Mən möminlərin (iman gətirənlərin) birincisiyəm”, yəni, mən onlar içərisində Sənin görülmədiyinə iman gətirən ilk şəxsəm. (Uyun əxbar ər-Riza, 2/179)
Beşinci: Bu hədis ilk məhdinin adını çəkməklə kifayətlənmişdir. Digər məhdiləri barədə isə danışmamışdır. Onlar barədə bir şey qeyd edən başqa bir rəvayət də yoxdur. Yalnız saylarından bəhs edən bir neçə rəvayət vardır. Bu isə bu vəsiyyəti naqis edən bir şeydir.
Əgər onların iddia etdikləri kimi zəlalətdən qurtulmağın yeganə yolu bu rəvayətə sarılmaqdırsa, o zaman görürük ki, zəlalətin ilk məhdidən sonra da baş verməsi ehtimalı yenə də öz yerində qalır. Ona görə ki, məsələ aydın deyil və digər məhdilərin nə adları, nə də başqa xüsusiyyətləri qeyd edilməyib!
Nəticə budur ki, vəsiyyət hədisinin sənədi olduqca zəifdir (necə ki, əvvəlki bölümlərdə isbat edildi - red.) və belə mühüm işlərdə ona etimad etmək olmaz. Sənədə göz yumsaq belə, yenə də vəsiyyət hədisi elə məsələləri özündə əhatə edir ki, heç vaxt onu qəbul etmək olmaz. Bununla yanaşı, bu hədis nə Əhməd İsmayılın imamətinə, nə onun ilk məhdi olmasına və nə də iddia etdikləri hər hansısa başqa bir şeyə dəlalət edir.
Şeyx Əhməd Salman
Ardı var...
____________________________________________________________________________
11 Bəzi hədislər on birinin, bəziləri də on ikisinin qayıdacağını bildirmiş. (Müt.)
12 Çünki Peyğəmbərin (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) Əmirəl-möminin (əleyhis-səlam) tərəfdən təlaq verilməmiş bəzi xanımları var idi ki, Əmirəl-mömininə (əleyhis-səlam) qarşı kin bəsləyir, o həzrətlə düşmənçilik edirdilər. Görəsən, Əmirəl-möminin (əleyhis-səlam) müəyyən səbəblərə görə o xanımlara təlaq verməyibsə, bu o mənaya gəlir ki, o qadınlar Cənnətdə Peyğəmbərə (sallallahu əleyhi və alihi və səlləm) qonşu olacaqlar?! Əlbəttə ki, xeyr. Lakin bu hədisin gərəyi olaraq, bəli, olacaqlar! Çünki, hədisdə deyilir: “Onlardan hansı birini (talaq verməyib) saxlasan, sabah mənimlə görüşəcək”. (Müt.)
13 Daha öncə də dediyimiz kimi, cümlənin səhih oxunuşu bu şəkildədir. Lakin Əhməd İsmayılın ardıcılları onu fərqli şəkildə oxumuşlar və eləcə də hörmətli müəllif cümləni başqa şəkildə oxumuşdur. Lakin müəllifin hədisi necə oxumasından asılı olmayaraq Əhməd İsmayıl və ardıcıllarının oxuduğu şəkil batildir. Bu az sonra aydın olacaq, inşəallah. (Müt.)
14 Müəllif demək istəyir ki, bu şəxslərin iddiasına əsasən, hədisdə “ismun kə-ismi” (bir adı mənim adımdır) deyilərkən Muhəmməd adı deyil Əhməd adı nəzərdə tutulub. “Və ismu əbi” (və (digəri) atamın adıdır) deyirlərkən isə Abdullah adı nəzərdə tutulmuşdur. Lakin bu iddia iki yöndən yanlışdır. Birincisi ona görə ki, belə olduğu təqdirdə gərək hədisdə “və huvə” əvəzliyi deyil, “və humə” əvəzliyi işlənəydi. İkincisi ona görə ki, “huvə” əvəzliyi sadalanan əşyaların sonuncusuna işarət edir. Belə olduğu təqdirdə gərək o hədisdə “ismun kə-ismi və ismu əbi” cümləsindəki sonuncu sözə, yəni “ismu əbi” sözünə aid ola. Bu isə o deməkdir ki, belə olunca hədis təkcə Abdullah adını açıqlamış olur. “İsmun kə-ismi” deyilərkən Muhəmməd adının, yoxsa Əhməd adının nəzərdə tutulduğu isə açıqlamamış olur. Bu iş (yəni, huvə əvəzliyinin Muhəmməd, yoxsa Əhməd adını nəzərdə tutduğunu açıq şəkildə ifadə etməsi) yalnız o vaxt baş verə bilər ki, “ismun kə-ismi” sözü “və ismu əbi” sözündən sonra işlənə. Belə olsa, onda deyə bilərik ki, hədisdə təshif, yəni, yanlışlıq baş verib. Çünki burada “ismun kə-ismi” sözü “və ismu əbi” sözündən sonra işlənmək yerinə, bu sözdən əvvəl işlənib. Lakin bu da batil fikirdir. Ona görə ki, az öncə də qeyd edildiyi kimi belə olunca hədisdə “və huvə” deyil, “və humə” işarə əvəzliyi işlədilməli idi. Lakin hədisdə “huvə” əvəzliyi işlədilmişdir və bu, bu iddianın batilliyini dəlalət edir. (Müt.)